Náttúrufræðingurinn - 1998, Síða 11

Hraunum, voru skrýddir trjágróðri í eina
tíð. Þar hefur allt verið kjarri vaxið fram
eftir öldum en hrístekja til eldiviðar, ásamt
sauðfjárbeit, hefur eytt skóglendinu.
Þetta landsvæði mætti varðveita og hlúa
frekar að þeim gróðri sem þar vex.
Einhvern tíma hefur hann verið grósku-
mikill og getur vel orðið það aftur. I landi
Hvassahrauns eru t.d. örnefnin Skógar-
hóll og Skógarnef, sem gefa til kynna
mikinn kjarrgróður fyrrum, og í Undir-
hlíðum má finna kennileitið Stóriskóga-
hvammur sem vísar til að þar hafi
stórviður einhvern tíma vaxið.
í Jarðabókinni 1703 má lesa um ástand
gróðurs í Gullbringu- og Kjósarsýslu á
þeim tíma. Látum þær lýsingar verða okkur
til umhugsunar. Þar segir að í Alftanes-
hreppi hafi verið 27 konungsjarðir og áttu
bændur að skila 48 hríshestum heim til
Bessastaða og stundum meira. Flestum
var vísað á skóg í Almenningum. Allar
jarðirnar og hjáleigur þeirra höfðu rétt til
kolagerðar í Almenningum. Um skóg er
getið á nokkrum jörðum.
Lónakot:
„Skógur hefur til forna verið, og er það nú
meira rifhrís, það brúkar jörðin til kolgjörðar
og eldiviðar, og jafnvel lil að fóðra
nautpening um vetur.“
Óttarsstaðir:
„Skóg til kolgjörðar og eldiviðar sækir
ábúandi í almenning betalingslaust, hver sá
eyddur er, sem skamt sýnist að bíða.“
STRAUMUR:
„Skóg til kolgjörðar og eldiviðartaks brúkar
jörðin í almenningum, líka er stundum hrís
gefið naulpeningi."
Þorbjarnarstaðir:
„Skóg hefir jörðin átt, en nú má það valla
kalla nema rifhrís, það hefur hún so
bjarglega mikið, að það er bæði brúkað til
kolgjörðar og eldiviðar, og so til að fæða
pening á í heyskorti. Aldrei ljá það búendur
til annara, og eru þetta þau skógarpláts, sem
almenningar eru kölluð.“
■ ÖRNEFNI
Meðan byggð hélst í Hraunum var landið
lifandi í hugum fólksins. Hver þúfa, gjóta,
hraunnibba, leiti og hæðardrag hafði sitt
heiti. Helstu örnefnin halda velli meðan
einhver búseta er við lýði og svæðið vekur
áhuga fólks sem sækir það heim. Ennfremur
má viðhalda örnefnum með skráningu þeirra
og gerð örnefnakorta. Sem betur fer geymir
Örnefnastofnun nafnaskrár, sem gerðar
voru með aðstoð gamalla íbúa í Hraunum
fyrir mörgum árum. Eftir því sem staðkunn-
ugum fækkar missa skrárnar gildi sitt og
þess vegna er mikilvægt að útbúa gagna-
grunn og nterkja örnefnin inn á kort meðan
enn er hægt að heimfæra þau á rétta staði.
Áhugahópurinn hefur lagt mikla vinnu í
gerð korts af svæðinu, sem stuðlar vonandi
að því að örnefnin glatist ekki heldur verði
hluti af landslagi Hraunanna um ókomna tíð.
■ GAMLI OG NÝI TÍMINN
VINNA SAMAN
Eðlilegt er að spurt sé til hvers verið sé að
eyða orku og tíma í að berjast fyrir verndun
og friðun landsvæðis í nágrenni stórrar
verksmiðju sem hljóti að hafa eyðileggjandi
áhrif á umhverfi sitt.
Norðaustan við Straumsvík hefur ál-
bræðslan staðið í þrjá áratugi eða því sem
næst og mun væntanlega standa þar um
ófyrirsjáanlega framtíð. Þeirri staðreynd
verður ekki breytt, en þrátt fyrir tilvist
álversins, eða öllu heldur vegna tilvistar
þess, er nauðsynlegt að varðveita það sem
eftir er af óspilltri náttúru við Straumsvík.
Það er vel hægt að nýta svæðið til útivistar
þótt álverksmiðjan sé norðaustan víkur-
innar, og kjörið að nýta nábýlið við verk-
smiðjuna til að skerpa línurnar. Skólar geta
nýtt þessa andstæðu við kennslu, því auð-
velt er að skynja söguna og líf forfeðranna í
beinni snertingu við gamla tímann. Þegar
jafnaugljóst tækifæri gefst til að bera saman
gamla tímann og nútíðina í návígi við stór-
iðju samtímans skapastóteljandi möguleikar
til frjórra umræðna og skapandi tjáskipta.
169