Náttúrufræðingurinn - 1998, Side 13

Hraun
í NÁGRENNI
Straumsvíkur
HAUKUR JÓHANNESSON
OG SIGMUNDUR EINARSSON
egar fjallað er um hraunstrauma
þá sem á síðustu árþúsundum
hafa runnið í átt til sjávar í
Straumsvík og næsta nágrenni er
óhjákvæmilegt að sú umfjöllun teygi sig til
upptakanna, eldgíganna sjálfra. Af þeim
sökum nær umfjöllunin yfir um 200 ferkíló-
metra svæði, þ.e. ströndina frá Hvaleyrar-
holti til vesturs að Vatnsleysuvík (Kúa-
gerði) og frá ströndinni suður í Reykjanes-
fjallgarð milli Grindarskarða og Trölla-
dyngju. Á þessu svæði er fjöldi hrauna og
sum sjást ekki á yfirborði, því yngri hraun
þekja þau alveg. Þeirra verður aftur á móti
vart í borholum, m.a. á athafnasvæði álvers-
ins í Straumsvík. Leitast er við að draga upp
einfalda mynd af því hvaða leið hraunin hafa
runnið og hvernig þau hafa, eitt af öðru, lagt
Haukur Jóhannesson (f. 1948) lauk B.S.-prófi í
jarðfræði frá Háskóla íslands 1972 og doktors-
prófi frá Háskólanum í Durham á Englandi árið
1975. Haukur starfaði við jarðfræðirannsóknir á
Jarðhitadeild Orkustofnunar á árunum 1975-1979
og hefur starfað við jarðfræðikortlagningu hjá
Náttúrufræðistofnun Islands frá 1980.
Sigmundur Einarsson (f. 1950) lauk B.S.-prófi í
jarðfræði frá Háskóla Islands 1974. Hann starfaði
við jarðhitarannsóknir hjá Orkustofnun 1977-1987
og við Islensku alfræðiorðabókina hjá Bókaút-
gáfunni Erni og Örlygi 1988-1991. Hann var rit-
stjóri Náttúrufræðingsins 1991-1996 jafnhliða eigin
rekstri. Hann hefur verið sérfræðingur í umhverfis-
ráðuneytinu frá 1996.
sitt af mörkum til að færa ströndina til
núverandi horfs. Ornefni á þessu svæði eru
fjölmörg og þau eru ekki bundin við einstaka
hraunstrauma heldur ákveðin svæði. Þannig
getur sama hraunið heitið mörgum nöfnum
og nöfn geta einnig náð yfir hluta úr mörgum
hraunum. Þau nöfn sem hér eru notuð á ein-
stökum hraunum ber ekki að taka sem örnefni
heldur sem sérheiti ájarðmyndunum.
■ JÓNS ÞÁTTUR
Árið 1978 lauk Jón Jónsson jarðfræðingur
við heildarkortlagningu hrauna á Reykja-
nesskaga. Á korti Jóns (1978) eru sýnd ein-
stök hraun eða goseiningar ásamt afstöðu
hraunanna. Með útgáfu kortsins hafði Jón
rutt brautina fyrir nákvæmari ákvörðun á
aldri einstakra hrauna, en til viðbótar við
innbyrðis afstöðu þeirra er unnt að aldurs-
greina þau með tvennum hætti. Annars veg-
ar má finna aldurinn með könnun öskulaga í
jarðvegi undir og ofan á einstökum hraunum
og hins vegar með geislakolsgreiningu
jurtaleifa sem kolast hafa undir viðkomandi
hrauni er það rann yfir gróðurlendi. Á síð-
ustu árum hefur þekking á sögu nútíma-
hrauna á Reykjanesskaga aukist verulega
og í ljós hefur komið að þar hefur gosið mun
oftar eftir að land byggðist en áður var talið
(HelgiTorfasono.fi. 1993).
Náttúrufræðingurinn 67 (3-4), bls. 171-177, 1998.
171