Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 17

Óbrinnishólabruni
Fyrir um 1800 árum varð gos í Krísuvrkurrein
og voru nyrstu gosstöðvarnar í Obrinnis-
hólum við Bláfjallaveg (Jón Jónsson 1974).
Hraunið frá þeim, sem að hluta heitir
Óbrinnishólabruni, rann í mjóum taumi lang-
leiðina niður undir Straumsvík. Gígarnir í
Óbrinnishólum eru nú aðeins svipur hjá
sjón því þeir hafa verið grafnir út.
Hellnahraunið yngra
Fyrir um eitt þúsund árum hófst goshrina á
Reykjanesskaga (Sigmundur Einarsson o.fl.
1991). Hrinan hófst með gosum í Brenni-
steinsfjallarein á tíundu öld. Þá runnu m.a.
Svínahraunsbruni frá Eldborgum við
Lambafell (Kristnitökuhraun), stórir hraun-
flákar í Húsfellsbruna komu frá Kóngsfells-
gígum og Eldborg í Bláfjöllum og mikil hraun
runnu frá gígaröðum í Brennisteinsfjöllum;
runnu þau m.a til sjávar í Herdísarvík. Þá
gaus í Tvíbollum í Grindarskörðum og rann
einn hrauntaumurinn nánast sömu leið og
Skúlatúnshraun í átt til Straumsvíkur.
Hrauntaumurinn endaði skammt frá Sædýra-
safninu sáluga og átti þá ófarna um 300 m til
sjávar.
Kapelluhraun
Yngsta hraunið á svæðinu er oftast nefnt
einu nafni Kapelluhraun, þó svo að það heiti
eigi í raun aðeins við nyrsta hluta þess.
Syðri hluti hraunsins hefur gengið undir
heitinu Nýibruni. Kapelluhraun er hluti af
hraunum sem runnu í Krísuvíkurrein árið
1151 (Haukur Jóhannesson og Sigmundur
Einarsson 1989). Þá opnaðist gossprunga
sem er alls um 25 km löng en þó slitin í
miðjunni. Sunnan á skaganum rann
Ögmundarhraun í sjó fram og tók það af
gamla Krísuvíkurbæinn. Norðan á
skaganum rann Kapelluhraun, aðallega frá
gígum við Vatnsskarð sem nú heyra
sögunni til vegna gjallvinnslu. Hraunið rann
til sjávar í Straumsvík. I sama gosi rann
hraun frá röð minni gíga sem liggur meðfram
Undirhlíðum og norður um Gvendarsels-
hæð. Rann það m.a. niður í Kaldárbotna.
Kapelluhraun er úfið apalhraun og hefur
verið hinn versti farartálmi nýrunnið. Því
hafa menn tekið það ráð að ryðja braut í
gegnum það. Braulin hefur nú verið
eyðilögð með öllu, að undanskildum um
tuttugu metra kafla við svonefnda Kapellu
sem er lítil rúst í hrauninu. Kristján Eldjárn
rannsakaði kapellu þessa 1950 (Kristján
Eldjárn 1956) og fannst þar m.a. lítið líkneski
af heilagri Barböru sem er verndardýrlingur
ferðamanna. Heilög Barbara var góð til
áheita gegn eldsgangi hvers konar. Hún var
einnig verndardýrlingur stórskotaliðs-
manna, slökkviliðsmannna og námumanna
og raunar einnig verkfræðinga og jarð-
fræðinga. Kapellutóftin er á fornminjaskrá.
Kapelluhraunið var ákaflega fallegt, úfið
og mosagróið, en nú hefur karganum verið
flett af yfirborði þess á stórum svæðum svo
hörmung er á að líta (3. mynd). Álverið í
Straumsvík stendur á hrauninu.
■ GERVIGÍGAR
Á svæðinu eru nokkrir gervigígar sem
stinga kollinum upp úr yngri hraunum.
Gervigígarnir hafa myndast við það að
hraun runnu í sjó og sýna þeir því legu
strandarinnar á myndunartímanum. Gervi-
gígunum í nágrenni Straumsvíkur má skipta í
þrjá hópa eftir útbreiðslu.
Austast var Rauðhóll við Hvaleyrarholt,
sem stóð upp úr Hellnahrauninu eldra, en
langt er síðan hóllinn hvarf vegna efnis-
náms og þar er nú geil í hraunið. Nokkru
sunnar og vestar standa tveir gervigíar upp
úr sama hrauni.
I Selhrauni, skammt suður af kvartmílu-
brautinni, hefur verið numið töluvert magn
af gjalli úr gervigígum sem standa þar upp úr
einu af elstu hraununum á svæðinu (Sel-
hraun 4, Helgi Torfason o.fl. 1993).
Skammt suður og vestur af Straumsvík er
mikil rauðamalargryfja í Hrútagjárdyngju.
Þar var upphailega rauðamalarbunga upp úr
hrauninu, Rauðimelur sem svo var nefndur.
Nokkru vestar rná sjá í kollinn á allmiklum
gjallhól og enn vestarhefurhinn þriðji verið
numinn brott.
175