Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 32

Bleikja sem elur allan sinn aldur í fersk-
vatni er misjöfn í útliti og háttum. Hún getur
nýtt sér ólíkar vistir vatna og verður þá oft
breytileg í útliti. í sumum vötnum finnst
aðeins eitt bleikjuafbrigði, en í vötnum sem
eru fjölbreytileg að gerð má finna ólíkar
útlitsgerðir bleikju og eru allt að fjögur
bleikjuafbrigði þekkt úr sama vatninu. I því
sambandi er Þingvallavatn eitt kunnasta
dæmið, en þar finnst kuðungableikja, murta,
sflableikja og dvergbleikja (Bjami Sæmunds-
son 1926, Hilmar Malmquist 1985, Hilmar
Malmquist o.fl. 1992, Sigurður Snorrason
o.fl. 1994, Skúli Skúlason og Smith 1995).
Dvergbleikjan er smæst þessara bleikju-
gerða, eins og nafnið ber með sér. Smæð
dvergbleikjunnar, dökkt litarhaftið og aðrir
eiginleikar endurspegla búsvæðin sem mót-
að hafa þróun þessa afbrigðis. Einkennisbú-
svæði dvergbleikju hér á landi er hraunbotn
lindasvæða, þar sem hún dvelur í misfellum
hraunsins. Auk Þingvallavatns hefur dverg-
bleikja fundist hér á landi í gjám við Mývatn
(Guðni Guðbergsson 1994), í Bröndupolli í
Aðaldal (Tumi Tómasson 1987) og í Eldvatni
í Meðallandi (Magnús Jóhannsson 1992),
auk þess sem rannsóknir okkar sýndu fram á
tilvist hennar í Straumsvík á Reykjanesi.
Upphaf þeirra rannsókna sem hér um
ræðir má rekja til þess að dvergbleikja
veiddist í Straumsvík við laxveiðar á fjöru-
sævi. Sá fundur varð til þess að ráðist var í
frekari rannsóknir til að kanna líffræði dverg-
bleikjunnar, sem þarna mátti finna á mörkum
ferskvatns og sjávar. Úrvinnsla og fram-
setning gagnanna miðar að því að sýna
hvernig samfélag dvergbleikjunnar á þessu
svæði er samsett. Sú athugun grundvallað-
ist á gögnum yfir stærð, aldur og kyn fisk-
anna, sem síðan eru skoðuð í ljósi þess
breytileika sem fyrirfínnst í kynþroska þeirra
og fæðu.
STAÐHÆTTIR
Rannsóknirnar fóru fram á fjörusvæðum í
Straumsvík og í tjörnum á svæðinu (1.
mynd). Landslag Straumsvíkureinkennist af
hrauni og eru yngstu hraunlögin frá 12. öld
(Haukur Jóhannesson og Sigmundur
Einarsson 1998, í þessu riti). I Straumsvík
eru miklar uppsprettur lindavatns, en um og
yfír 5 m3 lindavatns streyma þar fram á hverri
sekúndu (Freysteinn Sigurðsson 1998, í
þessu riti). Lindirnar í Straumsvík og sér-
stakt samspil lindavatns og sjávar gefa
svæðinu sérstöðu. Frekari upplýsingar um
umhverfi Straumsvíkur er að finna í greinum
sem birtast í þessu riti og er vísað til þeirra,
ekki sístvarðandi lífríkið (Agnarlngólfsson
1998, íþessu riti).
AÐFERÐIR
Sýnataka
í Straumsvík voru veiddar 125 bleikjur síðla í
september 1991 og 1995, bæði á fjörusvæði
sjávar og í tjörnum. Árið 1991 voru veiddar
69 bleikjur á austanverðu fjörusvæðinu f
Straumsvík, þar af fengust 5 bleikjur sem
aukaafli við ádráttarveiðar á laxi. Árið 1995
voru veiddar 56 bleikjur á vestanverðu
fjörusvæðinu í Straumsvík og í tveimur
tjörnum, við Gerði og í Brunntjörn. Bleikjan
var veidd með rafmagni og voru veiðar á
fjörusvæðum sjávar framkvæmdar á háfjöru,
þar eð lágt seltustig er forsenda þess að
hægt sé að nota rafveiðitæki. Samhliða
veiðum var hitastig, leiðni og sýrustig
vatnsins mælt.
Orvinnsla
Sýlingarlengd og þyngd bleikjanna var
mæld með annarsvegar 1 mm nákvæmni og
hinsvegarO,l gnákvæmni. Kyn fiskanna var
ákvarðað og kynþroski samkvæmt Dahl
(1943), auk þess sem hrogna- eða svilja-
sekkir voru vegnir hjá kynþroska fiski árið
1991. Til að afla frekari vitneskju um hrygn-
ingarástand bleikjanna voru hrogn talin hjá
4 bleikjum árið 1991 og þvermál 18-48%
hrogna úr hrognasekkjum þeirra mælt.
Kvarnir voru teknar úr öllum bleikjunum og
aldur þeirra greindur út frá vaxtarmynstri.
Bleikja sem er á fyrsta vaxtarsumri eftir klak
nefnist vorgömul (0+), bleikja sem er á öðru
vaxtarsumri eins árs (1+) o.s.frv.
Magn fæðu í maga var metið sjónrænt sem
190