Náttúrufræðingurinn - 1998, Síða 88

GRÓÐURMÆLINGAR
Mér varð strax ljóst að til að glöggva sig
betur á eðli breytinganna en hægt var með
skoðun einni saman væri áhugavert að gera
gróðurmælingar á svæðinu. Slíkar mælingar
höfðu ekki verið gerðar áður við íslenskar
aðstæður og flestar erlendar rannsóknir
höfðu beinst að fléttum og mosum á trjám.
Því miður höfðu ekki verið gerðar gróður-
mælingar á þessum gróðursamfélögum áður
en álverið tók til starfa og því ekki hægt að
gera samanburð á þeim grundvelli. Það lá
því beinast við að mæla gróður á sniði út frá
álverinu og bera gróður í nálægð saman við
gróður lengra frá álverinu, þar sem gróður-
skemmdir voru ekki sýnilegar.
Það var svo loks í ágúst 1989 að það
komst í verk að hefja þær gróðurmælingar
sem hér segir frá. Þeim var hins vegar aldrei
fulllokið, en engu að síður verður hér greint
frá þeim niðurstöðum sem fyrir hendi eru.
AÐFERÐIR
Snið var lagt út í austur frá norðausturhorni
álversins. Staðsetning sniðsins var valin
með tilliti til þess að landslag væri sambæri-
legt á öllu sniðinu og að hraunið næði óskert
sem næst álverinu. Sniðið mun vera nálægt
því að falla saman við C-geisla í skýrslu
flúormarkanefndar(1971). Annarendi sniðs-
ins er í um 300 m fjarlægð frá verksmiðju-
vegg suðaustan Reykjanesbrautar en hinn í
2 km fjarlægð, í grennd við Krísuvíkurveg. í
þeirri fjarlægð voru ekki merkjanlegar
skemmdir á gróðrinum, þótt fram komi í
skýrslu flúormarkanefndar að flúormagn í
gróðri var þar mun meira en í 10 km fjarlægð.
Upphaflega hafði verið ráðgert að staðsetja
5 mælistöðvar á þessu sniði í mismunandi
fjarlægð frá álverinu. Ekki tókst að ljúka
nægilega mörgum mælingum á öllu sniðinu
og eru aðeins endapunktar sniðsins, þ.e. í
300 og 2000 m fjarlægð frá álveri, notaðir í
þeim samanburði sem gerður er hér. Vegna
breytileika í landslaginu og áhrifa þess á
gróðurinn þótti vænlegast að skipta gróður-
mælingunum í tvennt, mæla annars vegar
246
hraundældir og hins vegar hraunbungur og
gera samanburð á hvoru fyrir sig.
Á hvorum enda sniðsins voru valdir tveir
100 m2 reitir til mælinga og var annar lagður
út yfir dæld í hrauninu en hinn á hraun-
bungu. Innan þessara svæða voru dregnir
út af handahófi átta 50 x 50 cm reitir. Odda-
mælingar voru gerðar á hverjum þessara
smáreita, en þær byggjast á því að 100 odd-
um er rennt niður með jöfnu millibili gegnum
stýringu á 50 x 50 cm ramma sem staðsettur
er yfir gróðrinum. Skráðar eru þær plöntur
sem oddarnir snerta fyrst á leið til jarðar. 100
snertingar voru því skráðar í hverjum smá-
reit, og þannig samtals 800 í hverjum 100 fer-
metra reit. Út frá þessum snertingum er
reiknuð meðaltalsþekja hverrar tegundar.
Niðurstöðurnar eru síðan gefnar upp í %
þekju í súluritunum.
NIÐURSTÖÐUR
Niðurstöður mælinga af hraunbungum í 2 km
fjarlægð eru sýndar á 8. mynd með grænni
súlu. Á þeim er nær hrein grámosaþemba þar
sem hraungambrinn hefur um 70% þekju (2.
mynd). Aðaltegundin utan hans er kræki-
lyng með um 5% þekju en innanum eru hvít-
maðra (Galium normani), túnvingull
(Festuca richardsonii), bláberjalyng, blóð-
berg (Thymus arcticus ssp. praecox), gras-
víðir (Salix herbacea), móasef (Juncus
trifidus), brjóstagras (Thalictrum alpinum),
týtulíngresi (Agrostis vinealis), blávingull
(Festuca vivipara), melanóra (Minuartia
rubella), fjallagrös (Cetraria islandica) og
melakræða (Cetraria aculeata). Afgangurinn,
yfir 20%, er „bert“ hraun með hraun-
breyskju, sótmosa (Andreaea) og nokkrum
tegundum af hrúðurfléttum (3. mynd).
í 300 m fjarlægð frá álverinu hefur þessi
gróður breyst á þann veg (brúnar súlur) að
lifandi hraungambri mælist með innan við 10%
þekju, en mestur hluti hans er sviðinn, nánast
orðinn að ösku (brunninn mosi, 5. mynd).
Krækilyngið hefur aukið þekju sína margfalt
og er þekja þess yfir 20%. Vottur er eftir af
hvítmöðru, túnvingli og blávingli en aðrar
plöntur, þar með taldar fléttur, eru horfnar.