Náttúrufræðingurinn - 1998, Page 110

eru þessir skjálftar svo litlir að þeir finnast
ekki, mælast aðeins á jarðskjálftamælum, og
hafa því Iítil sem engin áhrif á yfirborði.
Skjálftunum fækkar yfirleitt jafnt og þétt með
stærð. Stærð skjálftanna er gefin í stigum á
Richter-kvarða. Kvarðinn er lógariþmískur;
þannig er skjálfti upp á 4 stig tíu sinnum öflugri
en skjálfti upp á 3 stig o.s.frv. Kvarðinn gefur
til kynna orkulosun í upptökum skjálftans en
segir ekkert um áhrifm af skjálftanum á
mismunandi stöðum. Til þess að lýsa áhrifum
jarðskjálfta á tilgreindum stöðum er notaður
annar kvarði, Mercalli-kvarðinn, sem er
gjörólíkur og minnir meir á stigakvarðann
sem notaður er um vindstyrk. Skjálftahrina
gekk yfir Reykjanesskagann á ámnum 1971 og
1972 og var hún vel rannsökuð (F.W. Klein
o.Il. 1973). Hún einkenndist af einstökum,
tiltölulega lillum hrinum og minni virkni þeirra á
milli. I stærstu hrinunni, sem stóð í um 8 sólar-
hringa, mældust um 14.600 kippir. Skjálftahrina
þessi, 1971-1972, varð á flekaskilunum undir
Reykjanesskaga og mátti af skjálftunum
kortleggja skilin í fyrsta sinn. Síðan hafa fieiri
slíkar hrinur komið og er ein slík, að vísu
flóknari, í gangi nú og hefur verið undanfarin
ár austar á fiekaskilunum, á Hengilssvæðinu.
Það er yfirleitt ekki fyrr en skjálftarnir ná
3-4 stigum á Richter-kvarða að verulega
áþreifanlegra áhrifa af þeim fer að gæta á
yfirborði. Það er hins vegar háð gerð og
byggingu jarðskorpunnar, spennuástandi
hennar og upptakadýpi skjálftanna hver og
hve mikil áhrifin verða. Ef skjálftarnir verða
stærri en þetta fer áhrifanna að gæta mun
meir, og skjálfti af stærðinni 7 hefur venju-
lega áhrif svo tugum kílómetra skiptir út fyrir
upptakasvæðið. A plötuskilunum á Reykja-
nesskaga má vænta stærstu skjálfta í kring-
um 6 stig, stækkandi austur á bóginn (Páll
Halldórsson 1992). Slíkirskjálftargætu haft
þó nokkuð mikil áhril'á Straumsvíkursvæð-
inu, en þó varla til mikils skaða. Stærstu
skjálftar, sem menn búast við á Suðurlands-
þvergengisbeltinu, gætu farið eitthvað yfir 7
stig á Richter-kvarða. Slíkur skjálfti sem ætti
upptök vestast á svæðinu, t.d. í Ölfusi eða
undir Hellisheiði, mundi að líkindum hafa
veruleg áhrif víða vestanfjalls og valda þar
þó nokkru tjóni.
Líkur eru fyrir því að auk skjáfta á þessum
alþekktu skjálftabeltum, þar sem jarðskorpu-
flekar snertast, komi öðru hverju skjálftar
sem eiga upptök sín utan skjálftabeltanna.
Slíkir skjálftar kallast gjaman innflekaskjálft-
ar, til aðgreiningar frá flekajaðraskjálftum.
Þeir verða vegna þess að spennubreytingar
verða í skorpunni innan flekanna sjálfra,
fjarri flekajöðrum, sem afleiðing af spennu-
losun í jarðskjálftum hingað og þangað við
flekaskilin. Þessar spennubreytingar geta
leitt til skjálfta, sem eiga sér upptök innan
flekans, og virðast slfkir skjálftar geta orðið
allsterkir.
Upplýsingar um slíka skjálfta eru nokkuð
af skornum skammti og við þeim er ennþá
aðeins eitt ráð tiltækt: að byggja vel og gera
miklar kröfur um styrkleika viðkvæmra
mannvirkja. Slfkir skjálftar eru tíðari nærri
flekaskilum en fjær þeim og því má ekki úti-
loka slíka skjálfta á Straumsvíkursvæðinu.
Áhrif þeirragætu orðið mikil.
Augljósustu ummerki eftir jarðskjálfta í
landslagi eru sprungur og misgengi. Reykja-
nesskagi einkennist mjög af sprungnum
berggrunni og eftir skaganum liggja nokkrar
mjög áberandi, samsíða sprungureinar frá
suðvestri til norðausturs og sjást þær
glöggt á jarðfræðikortum (Kristján Sæ-
mundsson og Sigmundur Einarssson 1980).
Á þeim eiga landsrekshreyfingarnar sér
fyrst og l'remst stað og þær einkennast af
þrem megingerðum sprungna: opnum gjám
(verða til við gliðnunartilfærslu), mis-
gengjum (verða til við lóðréttar tilfærslur) og
gosgígaröðum (sem eru yfirborðsmyndir
sprungna sem flytja bergkviku að neðan og
upp til yfirborðs). Vestast þessara reina
liggur Reykjanessprungureinin, sem nær
utan af Reykjaneshrygg um Reykjanes og
norðaustur eftir Strandarheiði og Elliðavatni
og allt upp í Mosfellssveit (Páll Imsland
1985). Vesturhluti hennar lendir í sjó við
Stóru-Vatnsleysu, en eystri hlutinn fylgir
þurrlendinu áfram norðaustur á bóginn og
stefnir á Straumsvík og Hafnarfjörð. Úr sjó
stefnir sprungureinin aftur á land á
innanverðu Álftanesi fyrir mynni Hafnar-
fjarðar. Sums staðar er þessi rein mjög
áberandi í landinu, einkum á hraununum
268