Andvari - 01.10.1962, Page 10

248
KTUSTJÁN ELDJÁRN
ANDVARI
fögrum morgni að koma út úr bæjardyr-
unum og heilsa þeirri fjalladýrð, sem viS
lilasti. Beint við bæjardyrunum horfir
Hekla sjálf hinum megin Þjórsár, án þess
nokkurt leiti beri á milli, ofar er Valafell
og enn fleiri tigin fjöll. Til bægri i átt til
Stangar eru grösugar hlíðar fjallsins, en
til vinstri sér í svartan bakka Hólaklifs
rétt fyrir innan bæinn. En í tungunni
fram af hlaðinu er ræktað tún og tún-
garður þvert fyrir neðan milli giljanna,
að baki bæjarins er svo brött brekka með
liömrum efst, þar sem hrafninn verpur.
Við göngum inn um bæjardyrnar. Þar
er skuggsýnt, - - það var ekki birtunni
fyrir að fara í gömlu íslenzku húsunum,
þar sem cngir voru gluggar og bjargast
varð við glætuna niður um ljórann. I sí-
felldu rökkri og reyk frá opnum eldstæð-
um þessara húsa hafa menn þó unnið hin
vandasömustu nostursvcrk, konur ófu
bönd í spjöldum, skrifarar sátu við að
rita og lýsa hinar frægu skinnbækur, sem
nú cru skoðaðar við kvarzlampaljós. En
þetta cr útúrdúr — við erum stödd í bæn-
um í Gjáskógum, og þar hafa víst aldrei
verið skrifaðar bækur. Okkur birtir fyrir
augum, og við sjáum að við erum stödd í
aflöngum skála, sæmilegu húsi, 14—15
m að lengd. Gólfið er svart af viðarkola-
ösku, en á miðju gólfi er eldstæði. Elér
hafa menn getað látið gera sér eld að baka
sig við, en einkum hefur þctta hús verið
svefnhús heimilisfólks og með báðum
veggjum liafa verið hvílurúm manna.
Af vesturenda skálans sjáurn við að dyr
ganga til stofu. Hún er miklu minna hús
en skálinn, aðeins 6 metra löng og röskir
þrír metrar á breidd, en hún er þokkalegt
hús með troðnu gólfi og setbekkjum mjó-
um úr timbri við báða langveggi. í stof-
unni hefur fólkið setið við vinnu sína á
vetrum, við flöktandi glætuna frá fífu-
kveik í flatri steinkolu. Hér hafa verið
kveðin kvæði og sögur sagðar um hreysti-
verk fyrri tíðar manna. Því ekki það, en
hitt er þó enn vissara, að hér hefur verið
mikið spunnið og ofið, enda finnst hér í
gólfi snældusnúður og kljásteinar all-
margir, og þetta hús hefur einkum vcrið
ríki kvennanna, því að ekkert sérstakt
eldhús er á þessurn bæ, en matseld hefur
farið fram hér í stofunni. I horni við
innri gafl eru hlóðir, með ösku mikilli í
og steinum til að bagræða eldi og eldi-
við og til að skorða potta. Líkast til hefur
þeim einhvern tíma súrnað i augum, sem
á bekkjunum sátu, meðan eldakona bjástr-
aði að starfi sínu við stóna.
Þetta voru aðalhús bæjarins, þessi tvö
langhús, sem standa hvort af annars enda.
En fleiri vistarverur eru í þessum híbýl-
um. Á bakvegg skála eru tvennar dyr að
litlum húsum, sem reist eru að baki og
þvert á aÖalhúsið. Annað þeirra er búr og
þekkist auðveldlega á því, að þar hefur
verið jarðkerald í gólfi, skyrsár, sem að
nokkru var grafinn niður í gólfið, og er
slíkt fyrirkomulag alkunna úr fornöld og
reyndar einnig miklu síðar á tímum. En
sárinn er aðeins einn og ekki vonum
stærri, hér hefur sennilega ekki verið
margt fólk í heimili og ekki þurft að safna
miklum vetrarforða eins og á stórbýlun-
um. Hitt afhýsið er mjög mjótt, og grafin
renna eða skurður fram með öðrum lang-
vegg og hefur útrás á hliðveggnum inni
við gafl. Þetta hefur verið kamar, og þótt
heimilisfólkið væri ekki margt hefur því
þótt sjálfsagt að í þessu húsi væru set-
ur svo rúmgóðar, að fleiri en einn gætu
gengiÖ þangað í senn til samlætis og
skemmtunar, meðan þeir gegndu öðrum
erindum.
4
Þá er lýst lúbýlakostinum í Gjáskógum
og nútímamaðurinn spyr: Ilve stór er
íbúðin? Mundi þetta samsvara þremur
herbergjum og eldhúsi á vorum dögutn?
Gólfrýmið a 1:11 er um 90 fermctrar, eigum