Andvari - 01.10.1962, Blaðsíða 76

314
JÓN GÍSLASON
ANDVARI
um rekur praeses, eins og nafnið bendir
til, sögu hinna helztu Hómersþýðinga.
Kveðst hann í þvi efni hafa fylgt að
mestu ritinu Georg Finsler: Homer in
der Neuzeit von Dante bis Goethe, Leip-
zig 1912. — En praeses minnist hér eigi
aðeins á þýðingar á kviðunum, heldur
getur hann einnig hinna helztu útgáfna
þeirra, þ. e. frumtextans fram á daga
Sveinbjarnar. Var þess og full þörf. En
tvennt tel ég þó, að verið hefði eigi síður
nauðsynlegt, áður en samanburður á þýð-
ingu og frumtexta hófst: í fyrsta lagi
glögg greinargerð um stöðu Flómersrann-
sókna á dögum Sveinbjarnar og í öðru
lagi: annars vegar lýsing á stíl Flómers
og eðli skáldskapar hans og hins vegar
samanburður á heimi, anda og stíl Hóm-
ers og fornbókmennta vorra. 1 rauninni
er engan veginn unnt að gera viðfangs-
efninu, „Hómersþýðingum Sveinbjarnar
Egilssonar", full skil, fyrr en Ijóst er
orðið, hvers vegna latínuskólakennari
hérna norður á hjara veraldar, þó að
ágætur væri, hafði að öðru jöfnu skil-
yrði til að þýða kviður Hómers betur en
nokkurrar annarrar þjóðar menn. Og
þessari spurningu hefði átt að gera tilraun
til að svara, áður en samanburður á þýð-
ingu og frumtexta hófst.
Llm fyrra atriðið, stöðu Hómersrann-
sókna á dögum Sveinbjarnar, er ekki
kostur að ræða hér að gagni. A það má
þó benda, að einmitt um aldamótin 1800
voru að gerast ýmis tákn og stórmerki í
hinum fornklassísku fræðum. Praeses
getur réttilega um Friedrich August
Wolf og kennara hans, Christian Gottlob
Fleyne. Báðir eru þessir menn taldir
meðal frumherja fornmenntanna klass-
ísku. Báðir gáfu þeir út kviður Hómers,
Heyne að vísu aðeins Ilíonskviðu.
En hér, þegar minnzt var á Wolf, tel
ég, að ágætt tækifæri hefði verið til að
skyggnast nánar um á sviði Hómersrann-
sókna, tækifæri, sem praeses hefur ekki
hagnýtt sér sem skyldi. Að vísu drepur
hann aðeins á efni hins fræga rits Wolfs.
Segir praeses í þessu sambandi orðrétt:
„Ilafnaði Wolf hinni fornu kenningu
um Hómer sem höfund kviðnanna1) á
þeim grundvelli, að þær hafi orðið til
meðal manna, er þekktu ekki til ritlistar,
og samning þeirra því ekki verið á eins
manns færi.“ — Þetta orðalag er dálítið
villandi fyrir þá, sem ókunnugir cru
málavöxtum. Kenning Wolfs var í stuttu
máli þessi: 1. Kvæði Hómers voru ort,
áður en ritöld hófst. Kviðurnar lifðu í
munnlegri geymd og hlutu því að brevt-
ast í rás tímans bæði vitandi og óafvit-
andi í höndum kvæðamannanna, hraps-
ódanna". — 2. Er kviðurnar höfðu verið
skráðar um 550 f. Kr. b., urðu þær enn
fyrir breytingum. Þær breytingar voru
gerðar vitandi vits af gagnrýnendum,
sem viklu fága verkið og setja á það til-
tekin málhlæ í samræmi við það, sem
þeir töldu rétt vera, eða láta það lúta
ákveðnum listrcglum. —- 3. Ilíonskviða
er listræn heild og Odvsseifskviða er það
í enn ríkara mæli. En sú staðreynd verður
ekki rakin til hinnar upprunalegu gerðar
kvæðanna, heldur hefur þessi heildar-
svipur .verið mótaður síðar. — 4. Hin
upprunalegu kvæði, sem Ilíons- og Odys-
seifskviða hafa verið settar saman úr,
voru ekki öll eftir sama höfund. Hins
vegar ber Wolf engar brigður á, að
megnið af kvæðunum, sem siðar mynd-
uðu Ilíons- og Odysseifskviðu, hafi
Flómer ort. Hann gekk t. d. ekki lengra
cn svo, að hann taldi mögulegt, að
Ilíonskviða væri eftir sama höfund, sem
einnig hefði ráðið skipan hinna einstöku
kvæða, að undanskildum síðustu sex þátt-
unum. — í rauninni dró Wolf þó eigi
þær ályktanir af kenningum sínum, sem
1) Leturbreyting mín.