Andvari - 01.01.2001, Page 42

40
SVERRIR JAKOBSSON
ANDVARI
En ef þú sér að alhugað tekur fé þitt stórum að vaxa í kaupförum, þá tak þú af tvo hluti
og legg í góðar jarðir því að sá eyrir þykir oftast viss vera hvort er manni er heldur auðið
sjálfum að njóta eða frændum hans. En þá máttu gera hvort er þér sýnist við hinn þriðja
hlut, að hafa í kaupferðum lengur eða viltu allt í jarðir leggia. En þó að þú viljir fé þitt
hafa lengi í kaupförum, þá hættu sjálfur að leggjast í höf eða í kaupfarar landa á meðal
þegar fé þitt er fullvaxta.40
Þessu ráði hafa margir fylgt. Þjóstar Austmaður sem bjó í Ásgarði í Hvamms-
sveit 1226-1227 er væntanlega farmaður sem keypt hefur sér jörð á Islandi.
Hann naut vináttu bæði Sturlu Sighvatssonar og Orms Svínfellings og hefur
augsýnilega verið fljótur að aðlagast íslenskum aðstæðum.41 Velgengni
Þjóstars hefur verið öðrum löndum hans hvatning. Hér má kannski sjá rætur
þess hvers vegna Austmenn þóttu kvensamir.
Enginn vafi er á því að kvensemi Austmanna er leiðarminni í frásögnum
af þeim. I Orkneyinga sögu eru „kaup og kvennamál“ sögð það sem einkum
skilur að Austmenn og Orkneyinga. Ástandið virðist vera svipað á íslandi.42
Ásókn í konu og fé olli því að Austmennirnir Þórir og Þorgrímur létu etja sér
til vígaferla á Islandi. Eftirfarandi frásögn úr Kjalnesinga sögu er dæmigerð
um það hversu fljótt ferlið getur orðið:
Þetta sama haust, sem nú var frá sagt, kom skip af hafi. Stýrimaður hét Öm, víkverskur
að ætt. Öm stýrimaður fór til vistar í Kollafjörð. En er austmaður hafði þar eigi lengi
verit leiddi hann augum til hversu fögur Ólöf var Kolladóttir. Tók hann þá í vana að sitja
á tali við hana hvern dag.“43
í Heiðarvíga sögu lýgur Narfi nokkur því að frænda sínum „að einn Aust-
maður norður í Oxnadal hafi skorað á sig til einvígis út af konu einni, er báðir
vildu hafa“ og vill fá vopn hjá honum.44 Þetta þótti trúverðug lygi.45 Voru
aðrir útlendingar þeim lítt frábrugðnir 46
Kvensemi útlendinga á Islandi er þó meira en eitthvert slys sem hendir
menn gegn betri vitund. Tilgangurinn með komunni hingað er öðrum þræði
að kvænast, því að konum fylgja jarðir og annað fé. Þannig ber berserkurinn
Halli í Eyrbyggja sögu sig ekki eftir neinu sérstöku kvonfangi, heldur vill
hann að Vermundur húsbóndi sinn finni handa sér konu af góðum ættum.
Bróðir hans, Styrr, vill ekki gifta honum dóttur sína, en hann þarf þá að berj-
ast við berserkina og drepa þá.47 Fyrirætlanir berserksins eru ærlegar að því
leyti að hann vill ekki fífla dóttur bónda heldur giftast henni.48 Fall ber-
serkjanna er þó jafnframt táknrænt fyrir örlög þeirra útlendinga sem ekki ná
í íslenska konu. Þeir staðfestast ekki og eignast ekki fótfestu í samfélaginu.
Hið sama gildir raunar um íslendinga sem snúa heim eftir langa utanlands-
dvöl, ef þeim auðnast ekki að fá sér kvonfang.49
Stundum eiga Islendingar frumkvæði að ástamálunum, t. d. er frásögn af
slíku í Víglundar sögu. Þar segir frá víkverskum manni sem Hákon hét og var