Andvari - 01.01.2001, Blaðsíða 94

92
AÐALGEIR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
Gísli dró ekki í efa að norræn ljóðlist hefði sprottið af ævafornum rótum
eða frá þeim tíma þegar bókmenntir á sanskrít tóku að þróast. Þetta sjáist
bæði af orðum og talsháttum fommálsins og í norrænni ljóðlist. Þá taldi hann
að guðadýrkun Egypta og hliðstæðir blótsiðir í norrænni heiðni væru tvær
greinar af sömu rót. Ahrifa frá Grikkjum gætti t. a. m. í talnakerfinu og frá
Rómverjum í skattkerfinu.
Fyrstu öruggu heimildina um Norðurlönd sagði Gísli að væri að finna hjá
Tacitusi þar sem talað væri um Svía. Hann talaði einnig um kvæði um
hetjuna Arminius, en svo langt aftur væri ekki hægt að rekja norrænan kveð-
skap sem sé varla eldri en frá 5. og 6. öld. Gísli ályktaði að þessu hefði verið
svipað farið í nágrannalöndunum og þróunin þar hafi haft langan aðdrag-
anda. Mál þarfnist langs tíma til að komast á þróunarstig Eddukvæða. Það
hlaut heitið dönsk tunga og kom fyrst fyrir hjá Procopiusi í lok 6. aldar og
þjóðin sem talaði það hafi verið í Danmörku eða sunnan Eystrasalts. Honum
varð tíðrætt um þjóðaheitin Gautar og Danir og hvemig þau væru til orðin.
Gísli vék einnig að skiptingu forsögulegra tímaskeiða í steinöld, bronsöld
og jámöld og í framhaldi af því vék hann að þjóðflutningatímanum. Næst
kom hann að því hvemig mál skipuðust í norðurhluta Þýskalands og suður-
hluta Skandinavíu. Sögusvið Hervarar sögu varð honum að umræðuefni og
Grímnismál áleit hann vera frá því tímaskeiði þegar samblendi var milli Gota
og Norðurlandabúa.
Eftir þennan inngang kom Gísli að Eddukvæðunum og aldri þeirra. Síðan
gerði hann grein fyrir hvenær þau hafi verið færð í letur og í hvaða handritum
þau séu varðveitt. Þá vék hann að Sæmundi fróða og hvort eða hvemig hann
tengist Eddukvæðunum og hvenær þeim hafi verið safnað saman. Þá fjallar
hann um einkenni kvæðanna, t. a. m. kenningar, og taldi að þau væru ekki
yngri en frá því um 700 og vitnaði til Hyndluljóða til að styðja mál sitt. Að
síðustu vék hann að skiptingu þeirra í goða- og hetjukvæði, sum þeirra væru
blendingur af hvoru tveggja og nefndi hann Grímnismál í því sambandi.
Handritinu lýkur með sérstökum kafla um Völuspá. „[...] tænkes rime-
ligvis oprindelig at stá i forbindelse med den mythiske forestilling om
konger“, eru upphafsorðin. Gísli fer síðan vítt um sviðið og staldrar við per-
sónur hetjukvæða og frásagnir Snorra-Eddu um sköpun heimsins. Einnig
víkur hann að varðveislu kvæðisins, þáttaskiptingu þess og tilraunum til lag-
færinga (Bugge), sambandi Óðins og völvunnar og Gullveigu og hlutverki
hennar.
Af framanskráðu er ljóst að Gísli kom víða við og engum blandast hugur
um að hann var hafsjór af fróðleik um foma tíma og hafði fylgst vel með því
sem uppi var í þessum fræðum um þetta leyti. Ætla má að hann hafi flutt fyr-
irlestra sína með líkum hætti og ræður sínar á þingi áður fyrr og margir hverj-
ir af áheyrendum hans hafi átt erfitt með að fylgja honum á fluginu.