Andvari - 01.01.2001, Page 155

ANDVARI
AÐ EIGA SÉR STAÐ
153
heimilisins, en sú hreyfing kann að vera bundin ákveðnum stað. Á hinn bóg-
inn er staðfesting ekki einungis kyrrstaða, því orðið felur í sér vitnisburð,
vottun annarra eða hliðsjón manns sjálfs af öðrum stöðum. Doreen Massey
leggur einmitt mikla áherslu á það að staðir séu ávallt breytingum undirorpn-
ir og að sérhver staður sé tengdur öðrum stöðum. Enda er það auðvitað svo
að flestir eiga sér fleiri en einn stað. Oftast er einungis einn þeirra eigið heim-
ili í venjubundnum skilningi, þó að sumir eigi sér einnig annað einka-athvarf
(t. d. sumarbústað), en vinnustaðir, heimili vina og ættingja, sundstaðir,
verslanir, götur og torg, fjaran eða aðrar náttúruvinjar, hverskonar fundar-
staðir í tilverunni, geta verið „okkar“ staðir og þannig lenda ýmsir staðir í
innbyrðis „samræðum“. Massey ræðir nokkuð um „identity of place“ í þessu
sambandi.8 Löngum hefur reynst erfitt að þýða „ídentítet" á íslensku og þótt
við eigum orð eins og sjálfsmynd, sjálfsvitund og samsemd, finnst manni þau
eiga við um hina mannlegu vitund (meðvitund jafnt sem dulvitund) og að
eðlilegra sé að tala um „eigind“ staðar. En Massey er auðvitað að undirstrika
að um leið og staðir verða hluti af mannlífi fer ákveðinn samruni af stað.
Mannshugur mælir sig við tré eða ræðir við stein, eins og í „Fjörusteini“
Svövu. Enda er sagt að fólk samsami sig stöðum og eignist samastað. „Ætíð
hef ég átt samastað, að minnsta kosti hefur aldrei farið svo, að ég hafi þurft
að vera hvergi“, segir á kunnum stað í bók Málfríðar Einarsdóttur, Samastað-
ur í tilverunni.9
Heimspekingurinn Edward Casey telur að megintengsl okkar við staði séu
ýmist á forsendum könnunar eða bólfestu.10 Þetta eru hliðstæður orðanna
ferlis og staðfestingar, sem ég brá fyrir mig hér að framan, og það má draga
merkingu allra þessara orða saman í íslenska orðalagið að eiga sér stað. Með
því er vísað til þess sjálfstæðis sem felast þarf í rýminu sem maður skipu-
leggur sjálfum sér til handa - og til þess hversu brýnt það er að staðfesta
sjálfan sig þar en ekki eingöngu nýlenduform annarra staða, annars fólks.
Þetta á við um heimili jafnt sem stærri staði, allt upp í fjölmenn samfélög. En
í mæltu máli merkir „að eiga sér stað“ þó oftar „að gerast“ og vísar þar með
á þá athafnasemi, þá könnun, þann stöðuga gjöming sem skapar lifandi stað.
Eins og Svava Jakobsdóttir sýnir iðulega í verkum sínum er oft óhægt um
vik að vera gerandi í rými sem er njörvað niður, rúmi sem ekki er svigrúm.
Hinsvegar beinir hún sjónum einnig að mikilvægi staðfestunnar. Svava dvel-
ur í verkum sínum við það hvemig mikilvægi ákveðinna staða er táknað og
fastsett með efnislegum hætti. Og eins og ítarlega hefur komið fram á þess-
um blöðum gegna steinar og grjótform þar lykilhlutverki. Það hlutverk er
enganveginn einhlítt, ekki frekar en táknhlutverk steina yfirleitt. Steinninn
getur verið húsnæði okkar, en hann setur einnig mikinn svip á landslag og
umhverfi, ekki síst á Islandi. Og steinar eru svo margt þegar að er gáð: nátt-
úruvætti, vörður, undirstöður, minnisvarðar, minjagripir, skrautmunir, jar-