Andvari - 01.01.2007, Blaðsíða 75

andvari
HÁBRAGUR OG LÁGBRAGUR
73
og rímnahefðar, samhengið í íslenskum bókmenntum - og þar notar skáldið
formið sem ella fer í að segja sögu eða mæra konung (nema hvort tveggja
sé) til þess að segja eitthvað frá eigin brjósti; tjá hug sinn. Oft er um að ræða
náttúrulýsingu sem ofið er saman við sálarlífslýsingu; náttúran endurspeglar
sálarástand; og stundum er látið nægja að lýsa fyrirbærum náttúrunnar. Ort
er um ástir og örlög, gleði og harm, æsku, elli, vonir, missi, girnd, öfund,
afbrýði, óréttlæti, Guð og Skrattann, brennivín, hesta, basl, hlutskipti...
lausavísan getur verið heimspekileg athugasemd um lögmálin sem ríkja í
mannlífinu og hún getur líka haft að geyma mynd sem bregður ljósi á slík lög-
mál. í stuttu máli: lausavísan hefur um aldir verið einn helsti vettvangurinn
fyrir íslenska hugsun. Og hún er í samþjöppun sinni og kröfu um nákvæmni
í orðavali fyrirboði nútímaljóðlistar, og hafði án efa sín áhrif á hin öguðu
atómskáld um miðbik 20. aldar, rétt eins og frænka hennar í Japan, hækan,
hefur allt frá dögum ímagistanna verið vestrænum skáldum fyrirmynd um
beittar myndir.
I lausavísum - alveg frá dögum Egils og Kormáks - segir skáldið sem
sé hug sinn, felur það í hendingum sem það myndi ef til vill láta ósagt ella:
lausavísan er í eðli sínu nokkurs konar játning, þótt misjafnlega „hreinskilin
og opinská“ sé.
Sigurður Breiðfjörð var meistari lausavísunnar. Vísur hans eru léttar og
Ijóðrænar, fullar af náttúruyndi, erótík og lífsgleði. Þar er birta og sól, blíðleg-
ar ástir og lífsgleði. Þær eru myndvísar með afbrigðum og renna eins og mælt
mál. í þessu var Sigurður einn af mörgum - vísnagerðin var þá og hefur verið
æ síðan lifandi hefð, stunduð af fjöldanum, og meðal samtíðarmanna þeirra
Jónasar voru aðrir snillingar í meðferð þessa forms á borð við Skáld-Rósu
og Bólu-Hjálmar. Og meðal eftirmanna þeirra má nefna Þorstein Erlingsson
og Pál Ólafsson sem báðir náðu tökum á þeirri léttleikandi ljóðrænu sem
einkennir stökur Sigurðar Breiðfjörð auk þess sem Páll átti sérstaklega létt
með að tjá hug sinn í vísu, hafði sinn tón og orti mjög persónulega.
Jónas orti töluvert undir rímnaháttum en fæst af því er merkilegur skáldskap-
ur, og virðist raunar ætlað að vera ómerkilegur skáldskapur. Flestum lausavís-
um Jónasar má skipta í tvo flokka: þar sem hann gerir grín að sjálfu forminu
- nokkurs konar metapóesía - og þar sem hann gerir grín að einhverjum ein-
staklingum, notar svo að segja þetta hallærislega ljóðform til að henda gaman
að einhverjum vinum sínum. A þessu eru að vísu nokkrar undantekningar,
eins og til að mynda veðurvísur hans sem í hvorugan flokkinn falla - nema
hann sé að gera grín að veðrinu þar. Hvor tveggja flokkurinn vitnar um að
honum hefur þótt lítið til sjálfs formsins koma: séu sonnetta, elegía, ljóðahátt-
ur og tersína hábragur í vitund hans þá eru rímnahættirnir lágbragur.
Jónas notaði ferskeytlur stundum í kunningjaskens á borð við þessa vísu