Andvari - 01.01.2007, Síða 134

132
ÞÓRIR ÓSKARSSON
ANDVARI
Coleridge og „ótal önnur [...] sem venja er að telja til annars og þriðja flokks“,
og fullyrðingu hans um að þau séu „kvenleg og slöpp“ (kvindelige og svagere
Digteré) og geti einungis klætt hið fyrirfram gefna í myndir og ljóð en ekki
skapað af eigin sjálfi einhverja endanlega heild (1843: 111-112).
Þessi ummæli sýna svo ekki verður um villst að Grímur kokgleypti ekki
gagnrýnislaust viðteknar skoðanir á skáldum heldur mat þau út frá eigin
viðmiðunum sem að vísu byggðust á kenningum erlendra heimspekinga og
fagurfræðinga. Ekki síst var Hegel í miklum metum hjá honum þegar hann
skrifaði um franska nútímaskáldskapinn þótt hann tæki jafnframt mið af
ævisögulegri aðferð Frakkans Charles Augustin Sainte-Beuves (sbr. 1843:
lxiv) sem í skáldamyndum sínum leitaðist við að skýra bókmenntir út frá
sálfræðilegum einkennum höfundanna, skapgerð þeirra, uppruna, umhverfi
og utanaðkomandi áhrifum. Þá má einnig greina áhrif frá enska höfundinum
William Hazlitt sem í bókmenntafræðiskrifum sínum lagði mikla áherslu
á tíðarandann (The Spirit of the Age) sem mótunarafl sérhvers höfundar.
Með slíkar hugmyndir að leiðarljósi greindi Grímur einnig skáldskap Bjarna
Thorarensens árið 1845 og síðar urðu þær lykilatriði í ritgerð hans um Byron
lávarð þar sem mest áhersla er lögð á lífshlaup skáldsins og það síðan notað
til að varpa ljósi á bókmenntaverk hans.
Þegar dómar Gríms um einstök samtímaskáld eru hafðir í huga vekur
athygli hve ógagnrýninn Kristján Jóhann Jónsson er þegar bókmenntasöguleg
hugtök á borð við „rómantík“ eiga í hlut, t.d. þegar hann skrifar: „Grímur
ber saman fagurfræði klassisista og rómantíkera þeim síðarnefndu í vil“ (97).
Slík fullyrðing stangast ekki aðeins á við það sjónarmið Gríms, sem á raunar
uppruna sinn hjá Hegel og öðrum söguspekingum aldarinnar, að hver tími og
hvert menningarsamfélag hafi sínar eigin fagurfræðilegu viðmiðanir og því
beri að hafna öllum alhæfingum í þessum efnum, heldur rímar hún líka illa
við áðurnefnda gagnrýni Gríms á þeim Wordsworth og Coleridge, a.m.k. ef
mark er tekið á því áliti Kristjáns að þeir séu helstu ljóðskáld „rómantísku
stefnunnar á Englandi“ (256 og 265).
í stað þess að skoða heildarmyndina, reyna að afmarka þá fjölmörgu
strauma sem einkenna bókmenntir 19. aldar og greina ólík blæbrigði þeirra,
allt eftir löndum, tímabilum eða skáldahópum er allt merkt einum og sama
miðanum og m.a. talað um „evrópska rómantík“ (68), „rómantíska tímabil-
ið“, „fullgilda rómantíska höfunda“ (83) og „fagurfræði ... rómantíkera“
(97). Hvergi er hins vegar tíundað hvað við sé átt né heldur skýrt hvað felist í
þeirri fullyrðingu, sem ekki verður dregin í efa, að notkun Gríms á hugtakinu
„rómantík“ byggi „augljóslega á annarri skilgreiningu en þeirri sem lögð er
til grundvallar í nútíma bókmenntafræði“ (149). Fyrir vikið verður umfjöll-
unin á köflum fremur óljós og mótsagnarkennd. Hér má finna verulega að
því að Kristján virðist ekki hafa kynnt sér ýmis grundvallarrit sem varða