Andvari - 01.01.2008, Side 155

SVERRIR JAKOBSSON
Sjálfstæðisbarátta Reykvíkings
Það verður vart sagt að hvert mannsbarn á íslandi kannist við Jón Guð-
mundsson (1807-1875) sem var alþingismaður 1845-1868 og 1874-1875 og
ritstjóri vikublaðsins Þjóðólfs í Reykjavík 1852-1874. Samt sem áður var
hann einn af merkustu stjórnmálamönnum íslendinga á 19. öld og sá leiðtogi
sjálfstæðisbaráttunnar sem ótvírætt gengur næst Jóni Sigurðssyni að mikil-
vægi. Á aldarafmæli Jóns, í desember 1907, minntust Reykjavíkurblöðin hans
veglega og gerðu þætti hans í sjálfstæðisbaráttunni rækileg skil.
Hins vegar var tiltölulega hljótt um Jón Guðmundsson á tveggja alda
afmæli hans 2007. Afkomendur hans komu saman við leiði hans og út kom
ritið Jón Guðmundsson ritstjóri, Bréftil Jóns Sigurðssonar forseta 1855-1875
(Þjóðskjalasafn íslands. Dreifing: Sögufélag). Bókin getur „sem bezt þénað
sem minningarrit á 200 ára afmæli þessa heiðurmanns,“ að sögn útgefandans,
Einars Laxness (bls. xxxii).
Að öðru leyti er óðum að fenna yfir minningu Jóns Guðmundssonar og er
það miður því að þótt Jón Sigurðsson hefði verið óskoraður leiðtogi hinnar
íslensku sjálfstæðishreyfingar þá var hann að mörgu leyti fjarlægur flokks-
foringi, búsettur í Kaupmannahöfn fjarri íslensku dægurþrasi. Því kom það
í hlut Jóns Guðmundssonar að halda uppi merki þjóðfrelsismanna á íslandi í
þá rúmlega tvo áratugi sem hann var ritstjóri Þjóðólfs. Var honum ýmis sómi
sýndur af samherjum sínum og m.a. kjörinn forseti alþingis 1859 og 1861, í
fyrra skiptið umfram sjálfan Jón Sigurðsson.
Á hinn bóginn hlaut Jón engan embættisframa og má kenna stjórn-
málaafskiptum hans um það. Honum var vikið úr starfi sem sýslumaður
Skaftafellssýslu eftir þjóðfundinn 1851 og var því kennt um að hann hefði
farið í leyfisleysi til Kaupmannahafnar til að kynna stjórnvöldum málstað
íslendinga. Eftir það gegndi hann ekki opinberum embættum en fór þó með
málafærslu fyrir landsyfirrétti.
í þessu riti eru birt 144 bréf sem Jón Guðmundsson sendi til Jóns Sigurðs-
sonar á árunum 1855-1875. Frá því að þeir kynntust á alþingi 1845 áttu nafn-
arnir í bréfaskiptum í þrjá áratugi, en 47 bréf frá árunum 1845-1855 voru gefin
út í öðru bindi ritraðarinnar Bréftil Jóns Sigurðssonar árið 1984. Útgefand-
inn, Einar Laxness, er sá maður sem fróðastur er um Jón Guðmundsson en