Andvari - 01.01.2008, Side 158

152
SVERRIR JAKOBSSON
ANDVARI
Hlutskiptið sem þeir nafnar völdu sér var hins vegar ekki auðvelt og á það
reyndi mjög næstu tvo áratugina þegar nánast fullkomin kyrrstaða ríkti í
málefnum Islands. Þjóðfundurinn hafði neitað að fallast á frumvarp dönsku
stjórnarinnar, en danska stjórnin var ekki heldur tilbúin að fallast á hugmynd-
ir íslendinga um sjálfstæði landsins í eigin málum. Langt þrátefli var hafið.
„Megum til að skoða viðreisn okkar mögulega og það á morgun“
Bréfin sem fóru á milli Jóns Sigurðssonar og Jóns Guðmundssonar næstu
áratugina eru heimild um afstöðu þeirra sem leiddu sjálfstæðisbaráttuna á
tímum þráteflis. Eindregin afstaða þeirra á þjóðfundinum gerði það að verk-
um að danska ríkisstjórnin var í vandræðum varðandi þau skref sem hún ætti
að stíga næst. Hlutverk forystumannanna var ekki öfundsverðara; þeir þurftu
að stappa stálinu í landsmenn og viðhalda trúnni á að sigur myndi vinnast að
lokum.
Um miðjan 6. áratug 19. aldar, við upphaf tímans sem þessi bók nær til, er
nokkur þreyta í Jónunum báðum. Jón Sigurðsson mætti ekki til alþingis 1855
og þótti nafna hans það mjög miður, eins og kemur fram í bréfi 1. mars 1856
taldi hann sig margsinnis hafa sagt og skrifað nafna sínum „og segi það satt,
að eg dugi ekki til að vera Oddviti einn míns liðs eða án þess að hafa aðra mér
betri eða jafngóða mér, til að styðjast við, til þess er eg hvorki nærri nógu vel
að mér og kaldur og öruggur“ (bls. 15).
Hannes Stephensen var kjörinn forseti alþingis 1855, að ráði Jóns Sig-
urðssonar sem Jón Guðmundsson fylgdi einnig „en hefði þíngmenn látnir
sjálfráðir vissi eg það vel að eg hefði fengið flest atkvæði; - eg vildi það ekki
þá - auk þess sem eg respecteraði þinn vilja í því efni, - og eg vil það ekki
enn“ (bls. 46). Persónulegar vinsældir hans gerðu það svo að verkum að Jón
Guðmundson fékk fleiri atkvæði en Jón Sigurðsson sem forseti alþingis árið
1859. Jón Guðmundsson virðist þó aldrei hafa sóst eftir því að leiða baráttuna
einn. Arið 1863 fékk séra Halldór Jónsson, dyggur liðsmaður Jóns forseta, fleiri
atkvæði en hann í forsetakjöri á alþingi og virðist Jón Guðmundsson ekki hafa
kippt sér upp við það.
Þegar maður les bréfaskipti nafnanna, bæði í gegnum bréf Jóns Sigurðs-
sonar, sem komu út í tveimur bindum 1911 og 1933, og nú frá hinni hliðinni,
frá sjónarhorni Jóns Guðmundssonar, vekur athygli hversu staðfastir þeir voru
báðir í því að sjálfstæðisbaráttan væri grundvallarframfaramál íslendinga og
að hún ætti að hafa forgang umfram allt annað. Ef málin hefðu þróast á annan
veg væru þeir nafnar kannski núna álitnir einstrengingslegir byltingarmenn
en ekki sveigjanlegir „nútímastjórnmálamenn“. En markmið þeirra náðist á
endanum og þeir urðu að þjóðhetjum.