Menntamál - 01.04.1967, Side 13

MENNTAMAL
7
k. fræðilegur grundvöllur alls úrvals [selection] í skólum;
að hann velcli einstaklingana til menntaframa eftir réttu
mati á hæfileikum þeirra. Það verður viðfangsefni okkar
síðar í þessum erindum, að þessi fræði standa völtum fót-
um.) Um leið hlýtur hann að sinna því hlutverki að flytja
unga fólkinu upplýsingar um sviðin og hillurnar í þjóð-
félagsbyggingunni, svo því gefist færi á að undirbúa sig
rétt. Sá skilningur, sem grundvallaði úrvals-hlutverk (selec-
tive function) skólanna í hinum nýja efnahagsheimi 19. ald-
ar, færir þeim ótrúlegt vald í hendur. Skólarnir og starfslið
þeirra kennararnir dæma hæfileika nemanda til að taka
við og vinna úr framboði skólanna á þekkingarefni. Þessi
hæfileiki er um leið álitinn einkenni á erfðagæðum greind-
ar og gáfna. Skólinn verður félagsleg skilvinda. Hann grein-
ir milli einstaklinga samkvæmt „eðlisgæðum“ hæfileikanna,
sem þeir hafa fengið að erfðum eftir óbrigðulum náttúru-
lögmálum líffræðinnar. Hin fullkömna samkeppni hæfileik-
anna í skólanum ljær kennurum hans aðstöðu til að kveða
upp óvilhallan dóm yfir félagsstöðu nemanda: hann er sjálf-
dæmdur af námsárangri sínum. Hin fullkomna samkeppni
hæfileikanna og hlutlausir dómar skólans leysa það léns-
skipulag af hólmi, sem veitir virðingar og völd eftir ætterni
og aðstöðu. Þeir, sem komast áfram, eiga það skilið. Líf-
fræðilegur og félagslegur Darwinismi, auðhyggja og fram-
leiðslutækni 19. aldar afmarka skólunum hlutverk þeirra
í nytjasamfélagi aldarinnar, skapa um leið hugmyndakerfi
það, er enn ræður ríkjum á skólasviðinu, einkum í mennta-
skólunum, og mörgum innri þáttum skólahaldsins sjálfs, svo
sent prófkerfinu.
Þverstæðan í hugmyndakerfi liins fullkomna samkeppn-
isskóla er þverstæða liberalismans. Hin fulkomna samkeppni
á að jafna aðstciðumun með því að veita lið þeim, sem
gjörvulegri eru frá náttúrunnar hendi. En það kom í ljós,
að með því skapaðist aðstöðumunur á ný, engu síður en í
lénsskipan arfbundinnar aðstöðu manna: gáfur eru félags-