Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Page 58

HEIMA E R BEST
það stuðnings umboðsmanns síns. Stuðningshópur vina, eins konar gæðaráð trygg-
ir að heildarmynd nauðsynlegrar þjónustukeðju rofni aldrei og að hún taki ævin-
lega mið af þörfum fötluðu manneskjunnar. Leigjandi býr hjá viðkomandi og fær
herbergi gegn ákveðinni aðstoð, og fjárhaldsmaður fer með fjármál viðkomandi í
samráði við stuðningshópinn (sjá síðar bls. 65).
Nú tíðkast að greina skerðingu (impairement) sem sérkenni á manneskju, svo sem
erfiðleika við að hugsa, tjá sig, bregðast við, hreyfa sig um eða skynja með líkum hætti og
allur þorri manna. Slík skerðing er eðlilegur þáttur í margbreytileika manna en hún
krefst þess að samfélagið bregðist við sérstökum þörfum viðkomandi manneskju. Þegar
slíkt gerist ekki eða aðeins að hluta, þá verður manneskjan hömluð (disabled) í aðgerð-
um sínum. Afleiðing þessa er það sem við nefnumfötlun (handicap). Fötlun vísar til þess
að fólk sem býr við einhvers konar skerðingu, rekur sig á veggi samfélagsins, sem ekki er
skipulagt til að mæta grundvallarþörfum þess. Fötlun er því félagslegt fyrirbæri, afleið-
ing ósveigjanleika í samfélagsgerðinni sem veldur útskúfun og útilokun þeirra sem
teljast fatlaðir. Menn eru gerðir fatlaðir en fötlun er ekki einkenni á einstaklingum.
Samkvæmt þessu er það samfélagið sjálft sem gerir fólk fatlað. Því er hér talað um
fötlaðfölk og vísar það þá til þess að samfélagið hefur svipt viðkomandi frelsi, reisn og
grundvallarlífsgæðum (Bames, Mercer og Shakespeare 1999, Oliver 1998). Þetta sjónar-
hom nefnist félagslega líkanið um fötlun og stendur það í beinni andstöðu við læknisfræði-
lega líkanið sem gerir því skóna að skerðingin sjálf valdi fötlun og hún sé sjúklegt frávik
mannslíkamans sem beri að lækna, útrýma eða lagfæra þannig að sá fatlaði líkist
ófötluðum sem mest. Hér verður stuðst við félagslega líkanið í umfjöllun en það beinir
sjónum okkar að samspili einstaklings og samfélags og staðsetur þann vanda sem
fötlun tengist utan við einstaklinginn, í samskiptum einstaklingsins og samfélags hans.
Skipulag þjónustu við fatlað fólk getur eflt fötlun þess og hindrað að það fái
notið grundvallarlífsgæða. Sú tillaga sem hér er sett fram er til þess ætluð að draga
úr fötlunaráhrifum samfélagsins á fólk sem býr við einhvers konar skerðingu
(Banton 1999, Barnes, Mercer og Shakespeare 1999, Oliver 1990 og 1998).
Gildi, viðmið og réttur einstaklingsins
Fatlað fólk á lögum samkvæmt rétt á því að búa á eigin heimili og njóta til þess
stuðnings samfélagsins. Enda þótt jafnræðisregla íslensku stjórnarskrárinnar nefni
ekki fötlun þá tel ég að andi hennar og þar með landslög liggi til grundvallar þessu
þjónustulíkani mínu. Enn fremur það viðmið velferðarríkisins, að á íslandi beri ríki
og sveitarfélögum að tryggja öllum lágmarks öryggi og mannsæmandi líf (sjá lög
um skiptingu verka milli ríkis og sveitarfélaga frá 1990), og að jafna beri aðstæður
fatlaðs fólks og ófatlaðs (sjá lög um málefni fatlaðra nr. 59/92). Þá styður nýtt laga-
frumvarp um félagsþjónustu sveitarfélaga þessi grundvallargildi. Lagaramminn
sem tekur til þessara tillagna minna er því skýr.
Enn fremur byggist þessi tillaga á því sjónarmiði að stuðla beri að virkri og full-
2 Til frekari skýringar má nefna tii dæmis að heymarleysi væri ekki fötlun í samfélagi þar sem allir íbúarnir
töluðu táknmál (Gross 1986). Með líkum hætti má ganga að því vísu að hreyfihömlun væri sýnu minni fötlun
en nú ef umhverfi okkar væri hannað með þarfir fólks í hjólastólum í huga.
56