Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Qupperneq 147

HERMUNDUR SIGMUNDSSON
PRÓFUN Á HREYFIFÆRNI
Til eru ýmis próf til að mæla hreyfifæmi og er þeim beitt í mismunandi tilgangi.
Sum eru notuð til að hjálpa til við greiningu í klínísku samhengi, önnur eru notuð í
rannsóknum. Þau síðarnefndu gefa möguleika á því að bera saman jafnaldra, þar
sem þau eru stöðluð.
Stöðluð próf
Stöðluð próf hafa verið reynd á mörgum börnum, og þannig hafa fengist norm fyrir
þann aldurshóp sem prófaður er hverju sinni. Gefst því kostur á að bera árangur
barns á prófinu saman við norm fyrir aldurshópinn. Þegar gefinn er upp árangur á
prófi er oft við það eitt miðað hvar barnið er statt í samanburði við jafnaldrana. Á
erlendum málum er tíðnotað hugtakið „percentil" eða „safntíðni" og er safntíðni
fimm vísbending um að barnið sé meðal slökustu 5% innan aldurshópsins. Til að
geta borið saman börn verður mælingin að vera eins hlutlæg og hægt er, það er að
segja tveir aðilar sem ætla að prófa börn verða að nota sömu viðmið til að gefa stig.
Próf sem eru ekki stöðluð uppfylla oft ekki þessar kröfur því viðmiðin eru ekki
nógu skýr. Huglægt mat getur verið mjög mismunandi frá einu prófi til annars.
Það próf sem nú er mest notað í rannsóknum á hreyfifærni er Movement
Assessment Batteryfor Children (Movement ABC) sem var þróað af Sheila Henderson
og David Sugden árið 1992. Þetta próf er byggt á Test Of Motor Impairment (TOMI)
frá 1984. Prófið er staðlað fyrir börn á aldrinum 4-12 ára á meginlandi Evrópu og í
Bandaríkjunum (einnig er byrjað að staðla prófið fyrir Japan). í Noregi og á íslandi
hefur prófið ekki enn verið staðlað, þannig að þegar það er notað í þessum löndum
er gengið út frá því að norsk og íslensk börn hafi líka hreyfifærni og börn annars
staðar í Evrópu. Movement ABC inniheldur átta hlutapróf innan þriggja sviða: fín-
hreyfinga, boltafærni og jafnvægis. Þrjú af hlutaprófunum prófa fínhreyfingar, tvö
prófa boltafærni og þrjú prófa jafnvægi. Börn fá stig frá 0-5 á hverju hlutaprófi, þar
sem núll er best. Lakast er því 40. Barn með stig sem er 13,5 eða hærra flokkast í
hóp sem kalla má klunnaleg börn („clumsy children"), sem þýðir í raun að barnið
er meðal slökustu 5% í sínum aldurshópi.
BÖRN MEÐ HREYFIVANDA
Hreyfivandi bama hefur verið umræðuefni innan sálfræði frá upphafi 20. aldar. Dupre
(sem vitnað er til í De Ajuriaguerra og Stambak 1969) lýsti árið 1911 atferli sem hann
kallaði „motor deficiency", sem var skilgreint sem erfiðleikar við viljastýrðar hreyf-
ingar. Seinna hafa sömu vandamál verið nefnd ýmsum öðrum nöfnum, t.d. „clumsi-
ness" (Orton 1937), „motor impairment" (Morris og Wliiting 1971), „developmental
dyspraxia" (Dencla 1984) og „developmental apraxia and agnosia" (Gubbay 1975). Það
heiti sem reynt er að fá viðurkennt alþjóðlega í dag er „developmental co-ordination
disorder" (DCD). DCD er á ensku skilgreint sem „a marked impairment in the devel-
opment of motor coordination that is not explicaple by mental retardation and that is
not due to a known physical disorder" (APA 1987). Sameiginlegt fyrir allar skilgreingar
er að hreyfivandamál stafa ekki af þekktum líkamlegum eða andlegum vanda. Maður
145