Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Qupperneq 13

LOFTUR GUTTORMSSON
síst með endurnýjun og nýmælum á sviði námskrárfræða og námsefnisgerðar
(Andri ísaksson 1983:33-35; Eggleston 1979:4-5; Goodson 1990:543; Wolfgang Edel-
stein 1988:7-10). Athugun á sögu námsgreina (skólafaga) var t.d. eitt helsta við-
fangsefni hinnar nýju félagsfræði menntunar kringum 1970. Einn helsti talsmaður
hennar, M. F. D. Young, hélt því fram að ekki bæri að líta svo á að námsgreinar
spegluðu einfaldlega grunnform þekkingar er væru ákveðin í eitt skipti fyrir öll,
eins og menntunarheimspekingar hefðu viljað halda fram:
Það er öllu heldur svo að það sem vanalega telst saga, landafræði, eðlisfræði, enska
o.s.frv. ber að skoða sem afsprengi félagssögulegrar þróunar eftir átök milli stríð-
andi hópa sem reyndu að skilgreina þessar greinar á ólíkan hátt. í þessu ferli voru
Uka ráðandi þjóðfélagshópar íeinkar sterkri stöðu til að knýja á um sína eigin skil-
greiningu (Hammersley og Hargreaves 1983:5).
Margir fræðimenn hafa orðið til að vekja athygli á því að skólakennsla á drjúgan
þátt í menningarlegri endurnýjun (cultural reproduction) og þróun samfélagsins.
(Bourdieu 1973:71 o.áfr.; Hamilton 1987:37-46). Hér koma til greina fjölþætt hug-
myndafræðileg áhrif sem eiga m.a. þátt í að móta sjálfsímynd einstaklingsins sem
samfélagsveru og pólitísks þegns. Hin menningarlega endurnýjun er svo aftur ná-
tengd endurnýjun sjálfs samfélagsins (Bourdieu 1973:84 o.áfr.; Durkheim 1958:
64-71).
Fyrir hina menningarlegu endurnýjun skiptir námskrá og námsefni skóla miklu
máli, þ. á m. leyndar eða ljósar ákvarðanir varðandi eftirtalin atriði: Hvað telst við-
eigandi þekking? Hvernig er þekkingin flokkuð og formuð? Að hve miklu leyti er
henni skipt í sérstakar greinar eða á hinn bóginn fengist við hana í samþættum
verkefnum? I hvaða röð og innbyrðis tengslum er einstökum þáttum þekkingar
komið á framfæri? (Eggleston 1979:12-13) Skólasagan sýnir að svör við slíkum
spurningum eru mjög breytileg frá einu skeiði sögunnar til annars (Durkheim
1958:119-123).
A 18. öld, í tíð hins hefðbundna sveitasamfélags undir sameinuðu veldi kon-
ungs og kirkju, var t.d. lestur ekki skilgreindur sem sjálfstæð námsgrein heldur var
hann stoðgrein og viðhengi kristindómsfræðslu. A þessu varð áherslubreyting
undir lok aldarinnar fyrir áhrif upplýsingarinnar. Með konungsbréfinu 1790 var
lestrarkennsla skilgreind sem sjálfstætt verkefni sem sinna átti áður en börn tækju
til við að nema kristin fræði (Fræðin minni Lúthers og útskýringar við þau) til ferm-
ingar. Lestrarleiknin var þó miðuð áfram við kunnuglega trúarlega texta (Loftur
Guttormsson 1990:167-168). Með barnafræðslulögunum 1907, sem sett voru á þeim
tíma er hin hefðbundna samfélagsgerð var að rakna upp og Islendingar höfðu
fengið heimastjórn, var lestur svo skilgreindur sem alveg sjálfstæð kunnátta, sbr. 2.
gr. laganna að framan.
HIN LÍFSEIGA KRISTINDÓMSHEFÐ
Eftir því sem leið á 19. öld gerðust bókaútgáfa og þar með bókakostur heimila ólíkt
fjölbreytilegri en áður þannig að hlutur trúarlegra bóka rýrnaði mjög að tiltölu
11