Hugur - 01.01.1994, Side 43

HUGUR
Frelsi, samfélag og fjölskylda
41
Þrátt fyrir að hugmyndin um gildi umhyggju og samábyrgðar sé
mikilvæg fyrir femíníska kenningu, sýnir þetta dæmi að konur þurfa á
hinni hefðbundnu hugmynd frjálslyndra um sjálfræði að halda.
Einungis ef sjálfræði er tekið fram yfir sameiginlegt gildismat er
tryggt að hagsmunum kvenna verði ekki fórnað á altari verðmætamats
samfélagsins. Af þessu leiðir að hugmynd Gilligans um umhyggju-
siðfræði, sem krefst algildis á sama hátt og siðfræði grundvölluð á
réttlæti, verður að þiggja viðbætur frá réttlætissiðfræðinni, og þá
sérstaklega hugmyndum hennar um lögmál réttlætis og óhlutdrægni.
Siðfræði samfélagssinna í anda Sandels og Maclntyres þyrfti jafn-
framt að ígrunda samsetningu félagslegra eininga og hver réttur
íbúanna sé. An þessa er kenning samfélagssinna einungis „rómantísk
sýn“ á sjóndeildarhring sameiginlegra gæða sem eiga að gefa sam-
félaginu viðmið sín.12 Rómantísk samfélagskenning horfir framhjá
hugsanlegum árekstri milli þess sem telst gott fyrir samfélagið
almennt og huglægum veruleika einstaklinganna innan þess, en þessi
togstreita milli sjálfræðis og almenns réttlætis er einmitt helsti vandinn
sem frjálslyndisstefnan reynir að leysa. Takmarkaður skilningur
Sandels og Maclntyres á þessu birtist í nauðhyggjulegu viðhorfi þeirra
til mótunar sjálfsvitundarinnar, þar sem þeir horfa framhjá mögulegri
endursköpun eða cndurskoðun einslaklingsins á sjálfsvitund sinni, en
það er eins og áður segir, helsta verkefni frelsisbaráttu.
Kenning frjálslyndra tekur meira tillit til þessarar þarfar á endur-
skoðun og sköpun, með því að leggja áherslu á að almenn lög og
opinberar stofnanir tryggi frelsi einstaklingsins og geri honum kleift
að lifa samkvæmt eigin hugmyndum um hvað sé gott líf innan ramma
almenns réttlætis. Frá sjónarhóli samfélagssinna felst frelsi íbúa sam-
félagsins í að taka sjálfviljugir þátt í samvinnu við aðra á grundvelli
sameiginlegra gilda. Þroskaferli einstaklingsins helst þannig í hendur
við það, hversu vel tekst til við að skapa sameiginlegt gildismat og
hugsjón um sameiginlega velferð. Sennilega endurspeglar þessi
hugsunarháttur sjálfskilning jaðarhópa sem keppa að ákveðnu marki
eða stjórnmálalegar víddir fyrrgreindrar femínískrar kenningar. Við
nánari skoðun kemur hins vegar í ljós að hugmyndir Sandels og
12 W. Kymlicka, Contemporary Political Philosophy (Oxford: Oxford University
Press, 1990), s. 225.