Hugur - 01.01.1994, Side 57

HUGUR
Samfélagssýnir og lýðrœðismynstur
55
sem hann hafði ekki fullt vald á lykilhugtökum sem síðar urðu þunga-
ntiðjan í félagsvísindum; jafnframt hefur verið sýnt fram á að tilraunir
hans til að skýra innreið lýðræðis byggi mjög á þeirri hefð stjórnmála-
heimspeki sem var forveri félagsvísindanna. Um báða þessa hluti
hefur túlkun Leforts haft margt fram að færa.8 Tocqueville á í sem
stystu máli ekki heima í sömu fræðilegu fjölskyldunni og þeir Marx,
Durkheim og Weber.
A öðrum stað hef ég rætt um arfleifð klassísku höfundanna og hér
er ekki þörf á að eltast við smáatriði.^ Þess í stað vil ég gjarnan velta
fyrir mér mögulegum gagnrökum og nota þau til að skýra það sem ég
sé sem höfuðvandamál í tengslum félagsfræðinnar við lýðræði.
Einhliða áhersla á kapítalisma og/eða iðnvæðingu gæti virst einkenna
hugsuði nítjándu aldarinnar. Og þeir sem mest áhrif höfðu á við-
fangsefni félagsvísindanna á tuttugustu öld voru samtímis að bregðast
við smættarhyggju forvera sinna. Durkheim þróaði félagsvísindi sín
sem svar við kenningum Marx og Spencers; markmið hans var að taka
til athugunar og umræðu, þátt siðferðis í félagslífi, því þrátt fyrir að sá
þáttur væri minna áberandi en áður, er siðferði engu að síður mikil-
vægt í nútímasamfélögum. Því verður ekki neitað að „stund
Durkheims" sem svo má kalla, fól í sér straumhvörf í sögu félags-
fræðilegrar hugsunar. En sem lausn á þeim vandamálum sem hér eru
til umræðu var kenning hans ófullnægjandi og skapaði raunar ný
vandamál. Hugmynd hans um samfélagið sem sérstakan — sui
generis — raunveruleika, sem viðfangsefni félagsfræðilegrar
hugsunar og sem það sem útskýrði stöðu mannsins, reyndist lífseigasti
þátturinn í arfleifð hans. Það er ekki þar með sagt að hugmyndir
Durkheims hafi ekki valdið neinum deilum; mótbárur, fyrirvarar og
uppálappanir hafa cinnig sett svip sinn á sögu félagsvísindanna. A því
leikur hins vegar enginn vafi að samfélagshugtakið og sú hugmynd að
félagsfræði séu samfélagsvísindi hafa skipt sköpum fyrir stöðuleika,
þróun og sérstöðu félagsfræðinnar. Heppilegast er að skilja hið
tæknilegra hugtak „samfélagskerfi" sem leitt af þeim tökum sem
8 Sjá „Réversibilité: liberté politique et liberté de l’individu" og „De l’égalité á la
liberté” í C. Lefort, Essais sur le politique (nntgr. 2) s. 197-216 og 217-247.
Sjá Jóhann Páll Árnason, „The Theory of Modernity and the Problematic of
Democracy” í P. Beilharz o.fl. ritstj., Between Totalitarianism and Postmodernity
(Cambridge, Mass., 1992).
9