Hugur - 01.01.1994, Side 88

Hugur - 01.01.1994, Side 88
86 Þorsteinn Gylfason HUGUR hver sem hún er. Þrátt fyrir þetta þurfa því ekki að vera nein mannleg takmörk sett hvað breyskur maður getur verið slunginn þegar á reynir. Lítum nú í Vltu bók Siðfrœöinnar. Þar rökræðir Aristóteles skyn- samlegar dygðir sem hann kallar svo til aðgreiningar frá siðferðilegum dygðum, og þá auðvitað siðferðilegum í skilningi hans — og mínum — á siðferðishugtakinu. í þessari rökræðu skiptir hann skynseminni í tvennt, í bókvit og mannvit, bóklega og verklega skynsemi. Hann gerir nánari grein fyrir þessu og segir: En kostir hverrar sálargáfu eru skyldir því sérstaka verki sem hún vinnur. Nú eru þrjú öfl í sálinni sem öll breytni manna og san.nleiksleit lýtur: þau eru skynjun, skynsemi og löngun. Af þessum þremur á skynjunin aldrei upptök að breytni, eins og ráða má af þvf að dýr skynja umheim sinn, en breyta ekki (þau bara bregðast við). Með skynseminni játum við og neitum. Þar sem um löngun okkar er að ræða samsvarar þessu tvennu lyst og ólyst. Og af þessu má draga ályktun. Að svo miklu leyti sem siðferðileg dygð okkar er lineigð hugans til vals, og val er yfirveguð löngun, þá leiðir af þvf að ef valið á að verða gott, þá verður reglan (sem valið er eftir) að vera sönn og löngunin rétt. Og löngunin hlýtur að beinast að því sama og reglan kveður á um. Hér erum við að tala um verklega skynsemi, og leit okkar að sannleikanum um hvernig breyta skuli; um bóklega skynsemi, sem ekki fæst um að breyta á einn eða annan veg né heldur um að búa neitt til, gegnir öðru máli: hún starfar vel ef hún finnur sannleikann, illa ef hún finnur hann ekki. Að vísu er það hlutverk gervallrar skynseminnar að höndla sannleikann, en hin verklega skynsemi leitar aðeins þess sannleika sem svarar til réttrar löngunar. Nú er ástæða til allrar breytni — orsök hennar sem hræringar en ekki tilgangur hcnnar— val, og orsök vals er löngun og hugsun um eitthvert markmið. Þess vegna getur ekkert val verið án skynsemi og siðferðis. Því menn vinna hvorki góð verk né ill í breytni sinni nema með hugsun og siðferði. Hugsunin sjálf sem slfk hrærir engan hlut, heldur aðeins sú hugsun sem beinist að markmiði og lýtur að breytni. Þessi er raunar orsökin til alls sem menn búa sér til líka, því sá sem býr sér eitthvað til hefur ævinlega eitthvert markmið með því: athafnir hans eru ekki markmið í sjálfum sér, heldur aðeins leiðir að markmiði. Öðru máli gegnir um breytni. Hún er markmið í sjálfri sér. Því að breyta vel er markmiðið, og að því beinist löngun manns. Af þessum sökum má kalla val hvort
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Hugur

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.