Hugur - 01.01.1994, Síða 106

Hugur - 01.01.1994, Síða 106
104 Mikael M. Karlsson HUGUR það er að segja auðveldlega buguð af fyrirstöðu truflandi orsaka — þá getur vel farið svo að náttúrleg afleiðing hennar sé ekki tölfræðilega trúlegasta afleiðingin. Jafnvel Hume fcllst á að líkindaþáttinn í orsakaralhæfingum („oftast nær“) beri að greina með tilvísun til fyrirstöðu truflandi orsaka, þó svo að það stangist á við þá skoðun hans að orsakar- alhæfingar séu lfkindadómar, ef ég hef á réttu að standa. Hann segir: ,,[Þ]egar einhver orsök hefur ekki hina venjulegu afleiðingu, þá kenna heimspekingar ekki neinni óreglu í náttúrunni um, heldur ganga þeir að þvf vísu að einhverjar huldar orsakir, í byggingu heildarinnar úr hlutum sínum, hafi komið í veg fyrir framgang afleiðingarinnar."20 Það má verja líkindagreininguna á almennum sannindum eins og „ópíum svæfir" lengi og vel. Samt virðist mér sannfæringarmáltur greiningarinnar með tilvísun til truflandi orsaka vera meiri. Og þessi greining blæs nýju lífi í kostinn á því að bera saman alhæfar forskriftir annars vegar og hins vegar alhæfingar eins og „kjúklingar hafa heiminn — þar sem gæfumunarlögmálið er ekki algilt. En hún telur þetta lögmál sprottið af þeirri hugmynd að orsakasambandið sé nauðsynlegt samband. Anscombe gefur ágæta lýsingu á ferli gæfumunarlögmálsins í eðlisfræði og heim- speki. Nancy Cartwright hefur líka Iátið í Ijósi efasemdir um gæfumunarlögmálið, en að mér virðist með dálítið öðrum rökum en Anscombe. Hún segir um „alhæfingarsinna" (covering-law theorists) að „þeim hætti til að halda að náttúran sé reglubundin, og þegar lengst er gengið að til sé lögmál sem nái yfir alla hluti. Þetta held ég ekki... Það sem gerist við flestar aðstæður hlítir ekki ncinu lögmáli... Kannski samdi Guð aðeins fáein lögmál og þrcyttist svo. Við vitum ekki hvort við búum við röð og reglu í heiminum eða ekki. En hvernig sem heimurinn okkar er, þú ... ætti að vera vit í því að gefa orsakaskýringar á því sem fram fer.“ (Cartwright, How llie Laws of Physics Lie, s. 49.) Cartwright tekur „hversdagslegt dæmi“. „I fyrra gróðursetti ég kamelíur í garðinum mínum. Ég veit að kamelíur kjósa gjöfulan jarðveg svo að ég gróðursetti þær með húsdýraáburði. En áburðurinn var enn í heitara lagi, og ég veit líka að kameliurætur þola ekki mikinn hita... Þegar margar af kamelíunum visnuðu upp, þrátt fyrir óðaftnnanlega umönnun, vissi ég hvað að var ... Ég gróðursetti þær í heitum jarðvegi ... [En það] er ekkert lögmál til sem segir að kamelíur eins og mínar, gróðursettar í gjöfulum og heitum jarðvegi, deyi og aðrar dafni. Ég vil ekki neita því að það kunni að vera til slíkt alhæft lögmál. [En] ... kostir okkar á því að gefa slfka hversdagslega skýringu eru upprunalegri en vitneskjan um þetta lögmúl." (Sama ril, s. 51-52.) Þó að ég fylgi ekki Anscombe og Cartwright að öllu leyti, þá deili ég með þeim hinu almenna viðhorfi þeirra til orsakasambandsins. Um þessi efni fjalla ég í öðrum ritgerðum. 20 Enquiry Concernin); Human Underslanding, §47, s. 58 (sbr. íslenska útgáfu, s. 128).
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Hugur

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.