Hugur - 01.01.1994, Qupperneq 106

Hugur - 01.01.1994, Qupperneq 106
104 Mikael M. Karlsson HUGUR það er að segja auðveldlega buguð af fyrirstöðu truflandi orsaka — þá getur vel farið svo að náttúrleg afleiðing hennar sé ekki tölfræðilega trúlegasta afleiðingin. Jafnvel Hume fcllst á að líkindaþáttinn í orsakaralhæfingum („oftast nær“) beri að greina með tilvísun til fyrirstöðu truflandi orsaka, þó svo að það stangist á við þá skoðun hans að orsakar- alhæfingar séu lfkindadómar, ef ég hef á réttu að standa. Hann segir: ,,[Þ]egar einhver orsök hefur ekki hina venjulegu afleiðingu, þá kenna heimspekingar ekki neinni óreglu í náttúrunni um, heldur ganga þeir að þvf vísu að einhverjar huldar orsakir, í byggingu heildarinnar úr hlutum sínum, hafi komið í veg fyrir framgang afleiðingarinnar."20 Það má verja líkindagreininguna á almennum sannindum eins og „ópíum svæfir" lengi og vel. Samt virðist mér sannfæringarmáltur greiningarinnar með tilvísun til truflandi orsaka vera meiri. Og þessi greining blæs nýju lífi í kostinn á því að bera saman alhæfar forskriftir annars vegar og hins vegar alhæfingar eins og „kjúklingar hafa heiminn — þar sem gæfumunarlögmálið er ekki algilt. En hún telur þetta lögmál sprottið af þeirri hugmynd að orsakasambandið sé nauðsynlegt samband. Anscombe gefur ágæta lýsingu á ferli gæfumunarlögmálsins í eðlisfræði og heim- speki. Nancy Cartwright hefur líka Iátið í Ijósi efasemdir um gæfumunarlögmálið, en að mér virðist með dálítið öðrum rökum en Anscombe. Hún segir um „alhæfingarsinna" (covering-law theorists) að „þeim hætti til að halda að náttúran sé reglubundin, og þegar lengst er gengið að til sé lögmál sem nái yfir alla hluti. Þetta held ég ekki... Það sem gerist við flestar aðstæður hlítir ekki ncinu lögmáli... Kannski samdi Guð aðeins fáein lögmál og þrcyttist svo. Við vitum ekki hvort við búum við röð og reglu í heiminum eða ekki. En hvernig sem heimurinn okkar er, þú ... ætti að vera vit í því að gefa orsakaskýringar á því sem fram fer.“ (Cartwright, How llie Laws of Physics Lie, s. 49.) Cartwright tekur „hversdagslegt dæmi“. „I fyrra gróðursetti ég kamelíur í garðinum mínum. Ég veit að kamelíur kjósa gjöfulan jarðveg svo að ég gróðursetti þær með húsdýraáburði. En áburðurinn var enn í heitara lagi, og ég veit líka að kameliurætur þola ekki mikinn hita... Þegar margar af kamelíunum visnuðu upp, þrátt fyrir óðaftnnanlega umönnun, vissi ég hvað að var ... Ég gróðursetti þær í heitum jarðvegi ... [En það] er ekkert lögmál til sem segir að kamelíur eins og mínar, gróðursettar í gjöfulum og heitum jarðvegi, deyi og aðrar dafni. Ég vil ekki neita því að það kunni að vera til slíkt alhæft lögmál. [En] ... kostir okkar á því að gefa slfka hversdagslega skýringu eru upprunalegri en vitneskjan um þetta lögmúl." (Sama ril, s. 51-52.) Þó að ég fylgi ekki Anscombe og Cartwright að öllu leyti, þá deili ég með þeim hinu almenna viðhorfi þeirra til orsakasambandsins. Um þessi efni fjalla ég í öðrum ritgerðum. 20 Enquiry Concernin); Human Underslanding, §47, s. 58 (sbr. íslenska útgáfu, s. 128).
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Hugur

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.