Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Síða 106

106
frelsis til að tjá þær sé virtur, er einnig mikilvægt. Þá er líka talað um samábyrgð í Að-
alnámskránni sem vísar til samskipta við fólk og umgengni við náttúru og umhverfi.
Samábyrgðin leiðir hugann að hugtakinu traust. Lýðræðið byggir meðal annars á
trausti. Danski heimspekingurinn og guðfræðingurinn Knud E. Løgstrup, sem uppi
var á síðustu öld, hefur verið vakinn til nýs lífs í umræðum um siðfræði og grunngildi
skólstarfs á Norðurlöndunum (Halvorsen, 2005). Hann vildi í staðinn fyrir megin-
áherslu á sjálfstæði einstaklingsins túlka mannlífið sem „sambandið hvert við annað“.
Í því sambandi er traustið milli einstaklinga grundvallaratriði (Løgstrup, 1956).
Finnskur guðfræðingur, Tage Kurtén (1997), tekur í sama streng og lítur á traustið sem
grundvallandi afstöðu í lífsviðhorfi einstaklingsins. Traust er reyndar líka trúarlegt
hugtak og tengist því gildum kristins siðgæðis. Trúarhugtakið í Biblíunni merkir til að
mynda fyrst og fremst traust og þegar talað er um hinar svokölluðu þrjár kristilegu
dygðir, trú, von og kærleika, er merkingin sú sama. Samþætting þátta úr grískri heim-
speki og kristinnar guðfræði við upphaf miðalda fól meðal annars í sér að hugmyndir
Platons um höfuðdygðirnar fjórar (hugrekki, hófsemi, visku og réttlæti) voru lagaðar
að kristni og síðan bætt við þessum þremur þannig að úr urðu sjö dygðir. Á grundvelli
markmiðsgreinar grunnskólalaga um að skólastarfið skuli mótast af lýðræði og kristi-
legu siðgæði má færa rök fyrir því að traust eigi að vera grundvallargildi í skólastarfi.
En fyrir því eru líka félagsleg rök því samfélag þar sem ekki ríkir traust verður fljótt
tortryggni og sundurlyndi að bráð. Traust tengist samskiptum fólks en líka samskipt-
um einstaklinga og stofnana samfélagsins. Samtöl við unglinga í rannsókn sem ég hef
verið að vinna að ásamt Gunnari Finnbogasyni leiða í ljós að eitt af því sem unglingar
meta mest í samskiptum við fjölskyldu og vini er traust (Gunnar E. Finnbogason og
Gunnar J. Gunnarsson 2006a; 2006b).
En hvað um önnur gildi kristins siðgæðis? Ef til vill þykir ekki við hæfi á fjölmenn-
ingartímum að tala um kristin gildi í tengslum við opinbert skólastarf. Ég tel þó að
undan því verði ekki hlaupist þar sem þau hafa mótað samfélag og menningu hér á
landi svo mjög að þau eru samofin hugsun okkar og háttum. Aðalnámskráin telur
upp þrjú slík gildi, ábyrgð, umhyggju og sáttfýsi, sem ég hygg að megi fallast á að
séu mikilvæg fyrir samfélagið í heild sinni og þar af leiðandi skólastarfið. Ábyrgð og
réttlæti er mikilvægt í mannlegum samskiptum og ábyrgð á öðrum hlýtur að fela í sér
umhyggju og kærleika. Þá er ekki síður mikilvægt að hafa sáttfýsi og fyrirgefningu að
leiðarljósi. Kjarni kristilegs siðgæðis er í rauninni róttæk krafa um náungakærleika.
Manngildið er því í öndvegi, jafngildi einstaklinganna, þar sem hver einstaklingur er
virtur og elskaður eins og hann er.
Úr því að ég er búinn að nefna hér bæði trú og kærleika get ég ekki stillt mig um
að bæta við nokkrum orðum um þriðju kristilegu dygðina, þ.e. vonina. Bandaríski
siðfræðiprófessorinn James M. Gustafson (1971) fjallar um þessar þrjár dygðir og setur
þær í félagslegt samhengi. Hann spyr meðal annars: Getur mannlegt samfélag staðist
án vonar? Hann bendir á að von er ekki bara bjartsýni sem byggist á slagorðum eða
sjálfshvatningu. Von er að hans skilningi sannfæring um að framtíðin feli í sér mögu-
leika og tækifæri fyrir manninn. Vonin flytur með sér dáðir sem breyta eðli mann-
legra samfélaga í samræmi við dýpstu siðferðilegar og andlegar þrár mannsins. Hann
V IÐHORF