Saga - 1964, Side 79

UPPHAF EINVELDIS Á ISLANDI
71
í dag lítum atburðina í öðru ljósi, þegar bardaginn er
fyrir löngu á enda kljáður.
Þessari grein er ekki ætlað að birta niðurstöður nýrra
rannsókna á hinum stórmerku atburðum stjórnmálasög-
unnar í ríkjum Danakonungs á öld Lúövíks lk- Hér verð-
ur látið við það sitja að rifja lauslega upp atburðarásina
og reynt að athuga um leið síbreytileg viðhorf þeirra
kynslóða, sem síðan hafa byggt þetta land.
Eitt af því sem okkur, er lifum og störfum á ofan-
verðri tuttugustu öld, greinir á við þá, sem stóðu í eld-
inum 1908—18, er hlutur íslands í atburðarás fyrri alda
innan ríkja Danakonungs. Við horfumst nú yfirleitt í augu
við þá staðreynd, án þess að blikna, að allt frá 1387 og
fram um 1900 voru Islendingar íbúar útskers eins, sem
að vísu hvað stærðina snerti var álitlegur hluti Danakon-
ungsveldis. En forfeður okkar voru herrum sínum sjaldan
baldinn lýður, enda látnir að mestu reka á reiðanum, þang-
að til Kristján 3. sneri sér að því að brjóta á bak aftur
kirkjuvaldið. Þá komu fram menn, sem mátu meira
skyldur sínar við Guð en kónginn, en samt svo fáir, að
kóngur hrósaði öruggum sigri án teljandi átaka.
Eftir að þeir Hólafeðgar voru sendir inn í eilífðina
fyrir óhlýðni við yfirvöldin, örlaði varla nokkurn tíma á
umtalsverðri andstöðu við hið útlenda vald, þó að margir
merkustu oddvitar landsmanna, einkum lögmenn, en líka
stöku biskupar, héldu áfram að muna og minna á forn
i'éttindi landsmanna, varðveitt á gömlum blöðum. En um-
boðsmenn konungs urðu jafnt og þétt fastari í sessi og
öflugri, þegar þeir þurftu að beita sér.
Prá 1602, þegar Kristjáni 4. og ráðgjöfum hans hug-
kvæmdist það snjallræði að nota Island í senn fyrir auðs-
uPpsprettu og skóla fyrir danska kaupmenn og sæfara,
beindist álitlegur hluti af ört þverrandi orku Islendinga
að því að draga fram lífið í þeirri spennitreyju, sem ein-
°kunin færði þá í.
Einokunin var ekki eingöngu danskt uppátæki frekar