Saga - 1964, Side 122

114
BJÖRN SIGFÚSSON
að gera Bessastaði og fleiri jarðir að konungsfé eftir af-
töku hans 1241, þykir víst einhverjum rétt að spyrja,
hvort hann hafi ekki stungið undir stól einhverri vitn-
eskju sinni um kröfur norskra konunga til þess réttar
hér, auk þess sem hann sniðgekk höldsréttarsamninginn.
Snorri hafði kynnzt þeirri kenningu, sem landfleygust
varð síðar af orðum Vilhjálms kardínála 1247, að ósann-
legt væri, að ísland lúti eigi konungi sem hvert annað
land í veröldu (Hákonar saga).
Beint eða óbeint hefur Snorri eflaust þekkt til þeirrar
hugmyndar frá Adam Brimaklerki, að Haraldur harðráði
hafi stýrt landinu. Snorri mat hana að engu. Enda hefur
einhver snemma sett inn leiðrétting (scolia) á þessari
kenningu í riti Adams og segir um íslendinga: „Engan
hafa þeir konung nema lögin“, en annars sagði þar svo frá
hlýðni landsmanna við ísleif Gizurarson, að „biskup sinn
virða þeir sem konungur væri, þjóðin fer öll að bending-
um hans. Allt, sem hann kveður á um . . . láta þeir hafa
lagagildi (Gesta hammab. IV, 34. kap.; Saga II, 467).
Hugmynd um norskt konungsvald yfir Islandi barst frá
Adam 1 mörg rit, m. a. Historia Norwegiæ. Gunnlaugur
munkur Leifsson tolldi mjög í tísku latínurita, en var ekki
sérlegur hugsuður né sjálfstæður gagnvart hæpinni frá-
sögn, sem hann fékk. I formála, sem hann reit fyrir Jóns-
sögu biskups og ætlaði víst sérlega erkibiskupi eða útlend-
um klaustrum til lestrar, tekur hann Island með, er hann
ræðir um „nærverandi lönd þessa konungríkis" (Bisk. I,
215). Formálinn heimtar ekkert minna en það, að ljósker
Jóns kraftaverki lýsi upp endilangt konungsríkið, kunn-
igt gerandi eftirkomandi þjóðum þessa góða manns verk,
siðu og siðferði. Óskhyggja og áróður fyrir ritsmíð Gunn-
laugs um heilagan Jón ræður orðavali þessu.1)
1) Útbreidd varð þessi skoðun með Norðmönnum fyrir það, að
þorra þeirra fannst, að það væri íslenzk þverúð ein og ósanngirni,
sem olli, að landið hafði enn eigi játazt konungi þeirra (Sbr. Sig"
urður Nordal: Islenzk menning, Rvk. 1942, 321—22). Þá gat land til-
heyrt konungi, þó hann gæti eigi bugað það.