Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Blaðsíða 121

GUÐRÚN KVARAN
r
Ur sögu íslenskrar málfræðiiðkunar
Beygingarfrœði
0. Inngangur
Eg hef í hyggju að ræða í þessari grein um beygingarfræði. Ef til vill
finnst einhverjum þetta harla ómerk iðja og að gömlu bækurnar séu
löngu úreltar, hafi í raun aldrei verið sérlega merkilegar nema ef til vill
ein og ein og þá helst bækur eftir útlendinga. Ég vona að mér takist að
sýna fram á að það sé ómaksins vert að glugga í rit þeirra íslendinga,
stór eða smá, sem fengust á liðnum öldum við að lýsa málinu út frá
sínu sjónarhorni og af þeirri þekkingu sem þeir bjuggu yfir. Það er trú
nu'n að ekki sé fullkomlega unnt að lýsa sögulegri þróun tungunnar án
þess að hafa í huga að sumar þeirra bóka sem skrifaðar voru fyrir
skóla og kenndar í áratugi hafi átt sinn þátt í að viðhalda ýmsum forn-
legum þáttum í beygingarfræði.
Vegna umfangs efnisins mun ég fyrst og fremst líta til rita sem lýsa
samtímamáli, en lýsinga á forna málinu verður getið þegar ástæða
þykir til. Verkum í handritum hef ég að mestu sleppt en þó fannst mér
að ég gæti hvorki litið fram hjá Jóni Magnússyni á !8. öld né Jóni
Hjaltalín, skólameistara á Möðruvöllum, þess síðara vegna þeirra
áhrifa sem ég tel að hann hafi haft bæði á nemendur og eftirmenn sína
í mállýsingum. Tímabilið sem ég Ijalla um nær frá Runólfi Jónssyni á
miðri 17. öld og fram á miðja 20. öld.
Efnið er mikið og því verður hér aðeins fjallað um beygingarlýs-
mgar nafnorða og sagnorða. Aðeins verða teknir til umíjöllunar fáein-
lr höfundar. Fyrst verður rætt um málfræði Runólfs Jónssonar en síð-
an málfræðihandrit Jóns Magnússonar frá 18. öld þar sem rit þeirra
voru fyrstu tilraunir til mállýsinga.
Þegar kemur fram á 19. öld fjölgaði þeim sem fengust við að skrifa
kennslubækur. Byrjað verður á bókum Rasks en síðan teknar fyrir