Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Blaðsíða 239

Ritdómar
Höskuldur Þráinsson. 1995. Handbók um málfrœði. Námsgagnastofnun, Reykja-
vík. 333 bls.
Handbók um málfrœði eftir Höskuld Þráinsson kom út hjá Námsgagnastofnun haust-
ið 1995. Bókin er handhægt uppsláttarrit sem spannar öll svið málfræðinnar og er því
mikið þarfaþing fyrir heimili og skóla. í þessum ritdómi verður gerð bókarinnar og
skipulagi lýst og um leið bent á atriði sem mætti hafa í huga þegar og ef bókin verð-
ur endurskoðuð. Þar miða ég fyrst og fremst við reynslu mína af bókinni sem kennari
og hvernig ég held að nemendum geti nýst hún best.
Bókin skiptist í tvo aðalhluta og er sá fyrri hugtakaskrá en sá seinni málfræðilegt
yfirlit. Fyrri hlutinn er settur upp eins og orðabók þar sem málfræðihugtök eru talin í
stafrófsröð og skilgreind, dæmi sýnd og skýringar og athugasemdir gerðar þar sem
ástæða þykir. Jafnframt er vísað í yfirlit málfræðinnar í síðari hlutanum til frekari
skýringa. Hafi nemendur gleymt einhverjum af þeim aragrúa hugtaka sem ætlast er til
að þeir hafi á takteinum eiga þeir auðvelt með að notfæra sér bókina í námi með því
að fletta upp í hugtakaskránni. Þar eiga að vera flest málfræðihugtök sem notuð hafa
verið í kennslubókum á undanfornum árum. Þar verður líka vart við nokkrar breyting-
ar frá því sem tíðkast hefur í eldri málfræðibókum. T. d. má sjá að orð eins og sem og
er sem áður voru kölluð tilvísunarfornöfn eru nú fremur talin tilvísunartengingar.
Framtíð er nefnd en ekki aðrar samsettar tíðir sem svo hafa verið kallaðar. Til núlið-
innar tíðar og þáliðinnar tíðar er vísað í málfræðilega yfirlitinu þar sem fjallað er
urn lokið horf eins og það er kallað þar. Upphrópanir (t. d.já, nei, jœja) er hvergi að
finna í bókinni. Þær voru vandræðaorðflokkur svo kannski er ekki mikil eftirsjá í
flokknum sjálfum en þó þarf hugtakið að vera í skránni og finna þarf þessum orðum
stað í öðrum orðflokkum.
Málfræðilega yfirlitið hefst á greinargóðum kafla um hljóðfræði (framburð, mál-
hljóð, atkvæði). Næst er fjallað um beygingar og orðflokka. Miklum tíma er varið í að
kenna þann þátt málfræðinnar í efstu bekkjum grunnskóla og ntun ég því einkunt
fjalla um þennan kafla bókarinnar. í inngangi kaflans bendir bókarhöfundur á að þeg-
ar skipa á orðum í flokka þarf að hafa þrennt í huga: beygingarleg einkenni, setning-
arleg einkenni og merkingarieg einkenni. Hingað til hafa beygingarleg einkenni
oftast verið látin ráða ferðinni að mestu, þótt einnig sé oft vísað til merkingarlegra ein-
kenna orðflokka. Setningarleg einkenni hafa aftur á móti lítið verið á dagskrá í
kennslu. Sem dæmi má taka orðið gainan í setningu eins og þessari: Það var gaman
í bíó. Nemendur greina orðið yfirleitt sem lýsingarorð (nema þeim hafi verið kennt