Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Blaðsíða 140

'
138 Guörún Kvaran
(21) Beyging orðanna hellir og lœknir hjá Rask 1811
et. ft. et. ft.
nf. hellir hellrar læknir læknirar
ef. hellirs hellra læknirs læknira
þgf- hellir hellrum læknir læknirum
þf. hellir hellra læknir læknira
Rask bendir á að eftir að beygingin hafi breyst á þennan hátt sé henni
oft ruglað saman við orð sem enda á -ari og þá verði til fleirtölumynd-
irnar lœknarar, lœknara.
Þá tók Rask eftir að einstök nafnorð af fimmtu beygingu, þ. e. karl-
kynsorð sem enda á -ar í eignarfalli, hafa flust yfir í fjórðu, þ.e. yfir
til þeirra sem enda á -5 og nefnir dæmin siór (sjór)—siós/sióvar; sniór
(sn)ÓT)-sniós/snióvar. Hann nefnir einnig að hluti kvenkynsorða sem
enda á -ing hafa nú fengið endinguna -u í þolfalli og þágufalli einkum
með greini, t. d. gyllíngu-na, meyiu-na.
Þá nefnir Rask að tvítala fornafna sé ekki lengur notuð (þ. e. að þið
sé ekki lengur tvítala og þér fleirtala) og að í stað 1 .p.ft. -unst, við
elskunst, sé nú oftast notað -ustum, við elskustum. Nokkur fleiri atriði
eru nefnd en ég læt þessi nægja.
3.2 Halldór Kr. Friðriksson
Um miðja 19. öld hafði engin tilraun verið gerð til að lýsa samtíma-
máli frá því á dögum Jóns Magnússonar. Kortfattet vejledning var eina
kennslubókin sem menn gátu notast við hér á landi á fyrri hluta 19.
aldar um málfræði fornmálsins. Halldór Kr. Friðriksson studdist t.d.
við hana með smávægilegum breytingum þegar hann tók saman stut-
ta beygingarfræði og prentaði framan við valda kafla úr fornum text-
um sem hann gaf út 1846.
Á þessu var gerð örlítil bót er Halldór Kr. Friðriksson sendi frá sér
bók um íslenska réttritun 1859. Framan við hana er stuttur kafli sem
hann nefnir Skýring hinna almennu málfrœðislegu hugmynda og er
hann auk hugtakaskýringa örstutt yfirlit yfir beygingarfræðina. Hann
bætti um betur tveimur árum seinna þegar hann sendi frá sér íslenzka