Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Blaðsíða 241

Ritdómar
239
Yfirlitið um beygingu lýsingarorða er skilmerkilegt. Það myndi þó ef til vill hjálpa
nemendum að vekja athygli á að hljóðvarp verður yfirleitt í stofni lýsingarorða sem
stigbreytast með stuttu viðskeytunum -r- og -st- (stór - stœrri - stœrstur) og einnig að
benda á að sum lýsingarorð eru ekki til í frumstigi (t. d.fremri —fremstur).
Fomöfn reynast nemendum erfið og verða seint skýrð til fulls, enda beyging þeirra
oft býsna óregluleg. Ekki er lengur gerð krafa um að nemendur á grunnskólastigi
þekki undirflokka fornafnanna enda væri það mörgum um megn. í augum nemenda
eru afturvísandi fornöfnin í eftirfarandi setningu t. d. alveg sambærileg: Þúþvoðir bíl-
inn þinn (efn.), hann þvoði bílinn sinn (ab. efn.) og við þvoðum bílinn okkar (pfn.),
enda hafa þau alveg sömu stöðu og svipað merkingarhlutverk þótt beygingin sé mis-
munandi (sbr. að okkar breytist ekki neitt þótt í staðinn fyrir bilinn séu sett orð eins
og hjólið eða fleirtalan bílana, en eignarfomöfnin breytast auðvitað við það).
Samspil fornafnanna sinn - hver þyrfti að sýna, og skýra beygingu fornafnanna
hvor tveggja og hvor/hver ... annar. (Neðanmálsgreinin á bls. 216 er ekki fullnægj-
andi.) Þar sem fornafnaflokkarnir eru lokaðir er hægt að telja upp öll fornöfnin.
Þannig mætti sýna hvaða orðflokki slíkur, sjálfur, samur, þvílíkur og hvílíkur tilheyra
en það er nokkuð á reiki í orðabókum.
Töluorðum og greini eru gerð góð skil í handbókinni.
Yfirlitið um sagnbeygingar er prýðilegt. En því miður reynist sagnbeygingin æ erfið-
ari í kennslu. Margir nemendur nota t. d. ekki viðtengingarhátt í töluðu máli nema þá helst
(ranglega) af sögninni vera (t. d. Ég veit ekki hvort hann sé heima). Þá heyrist þessi nýja
ópersónulega þolmynd með áhrifssögnum æ oftar í máli bama og unglinga (t. d. Það var
hrint mér), eins og höfundur bendir á (bls. 325). Boðháttur er aðeins til sem sérstakt form
af sögn í 2.p. (farðu, farið), eins og bent er á i bókinni, en misjafnt er í kennslubókum
hvort hvatning í l.p.ft. (fórum) er talin vera í framsöguhætti eða viðtengingarhætti. Væri
gott að fá úr því skorið. Svonefndar ri-sagnir eru ekki nefndar í bókinni.
Sérstakur kafli (kafli 2.4) fjallar um stofntilbrigði í beygingum. Þar má finna marg-
víslegan fróðleik, en meðal dæma um i-hljóðvarp vantar þó tilbrigðin e - i (t. d. segl
- sigla).
Obeygjanleg orð eru rædd í sérstökum kafla (kafla 2.5) en þar er farið tiltölulega
fljótt yfir sögu. Um forsetningar, atviksorð og samtengingar eru ýmis álitamál sem
gaman er að velta fyrir sér. Verða forsetningar að atviksorðum þegar fallorðin falla
brott (sbr. Báturinn er kominn að)l Breytast atviksorðin stundum eða alltaf í forsetn-
ingar þegar þau stýra falli (sbr. Þeir tjölduðu sunnan árinnar, Þetta gerðist síðla
dags)l Samtengingar vefjast líka æði oft fyrir nemendum. Til þess að bókin nýtist til
fulls sem uppflettirit fyrir heimili og skóla er nauðsynlegt að gera samtengingum
gleggri skil. Auðvelt væri að telja upp allar aðaltengingar enda eru þær fáar. Á undan-
förnum árum hafa komið fram nýjar hugmyndir um fleiryrtar aukatengingar (t. d. til
þess að, úrþvíað ...) þar sem getum er að því leitt að einungis síðasta orðið sé raun-
veruleg tenging en henni fylgi ýmsir aðrir liðir. Er þetta ástæðan fyrir því að einungis
fjórar fleiryrtar tengingar eru nefndar i bókinni?
Síðustu kaflar bókarinnar fjalla um orðmyndun, setningafræði, merkingarfræði og
málrækt og í bókarlok er kafli um nútímamál, fornmál og önnur mál. Mikill ávinning-