Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1956, Side 25

f Vetrarbrautinni. Með þessari uppgötvun hefur verið færð jálfstæð sönnun
® g’ormlögun Vetrarbrautarinnar.
Auk hinnar dreifðu geislunar hafa fundizt um 100 deplar á stjörnuhimninum,
Sem eru sterkir stuttbylgjusendarar. Tveir þeir sterkustu eru í stjörnumerkjum
Kassiopeju og Svansins. Engar bjartar stjömur standast á við sendideplana, og yfir-
leitt er uppruninn óþekktur, en nýlega hefur komið í ljós, að sendarinn í Svaninum
er í rauninni tvær daufar og mjög fjarlægar stjörouþokur utan Vetrarbrautar, sem
eru að rekast á. Er skiljanlegt, að umrót loftsins í þessum „þokum“ komi fram í
sterkri stuttbylgjusendingu.
Vænta má margvíslegra nýrra upplýsinga um ástand efnisins í himingeimnum,
er þessari tækni hefur verið beitt um lengri tíma. En nú þegar hafa komið fram merki-
^egar nýungar um hið næsta nágrenni vort. Hin bjarta og heita hlið tunglsins sendir
frá sér (vegna hitans) útrauða geisla og stuttar útvarpsbylgjur. Með því að rannsaka
þessa geislun má ákvarða hita þess efnis, sem sendir hana frá sér. Þegar stuðzt er
við utrauða geisla, sést, að hitinn fylgir hæð sólar á viðkomandi stað á tunglinu,
ems og vænta mátti. En þegar notaðar eru útvarpsbylgjur, kemur allt annað í Ijós.
Hitinn er jafnari, og bann er ekki mestur, þegar sól er hæst á lofti á staðnum, heldur
n°kkru síðar. Þetta er skýrt þannig, að yfirborðslög tungls, sandur og eldfjalla-
aska, séu „gagnsæ“ fyrir stuttbylgjur, og mældur hiti eigi við lög á svo sem 40 sm
dýpi. Getur þetta veitt nánari upplýsingar um yfirborðslögin.
Með því að beina stuttbylgjusendara til tunglsins hefur tekizt að fá endurkast
frá því (2l/, sekúndu eftir sendingu). Er þetta talið mikið tæknilegt afrek, en um
þýðingu þess að öðru leyti verður ekki sagt. Talið er mjög vafasamt, að takast megi
a fá endurkast frá reikistjörnum, og sem stendur er tæknin fjarri því að valda sliku
verkefni.
Stuttbylgjur endurkastast frá rafhlöðnum Ioftlögum, og norðurljós gefa því
endurkast, auk þess sem þau senda sjálf stuttbylgjur. Rannsókn á norðurljósum á
þessum grundvelli felur í 6ér nýja möguleika, vegna þess að hún er óháð skyggni.
Stjörnuhröp eru ljósrákir, sem myndast, er korn, aðallega járnkorn ekki stærri en
1 nim í þvermál, vaða inn í andrúmsloftið með 30—60 km hraða á sekúndu. Þau
verða samstundis glóandi og gufa upp í 90—100 km hæð. Komið hefur í ljós, að
ver slík rák inniheldur svo mikið af lausum rafeindum (elektrónum), að hún endur-
kastar stuttbylgjum. Ef höfð er í gangi viðeigandi sendi- og móttökustöð, er hægt
Qð telja öll stjörnuhröp, sem verða yfir staðnum, bæði á nóttu og degi, og í dimm-
viðri jafnt sem heiðskíru. Þetta hefur leitt til uppgötvunar margra nýrra loftsteina-
hópa og einnig að öðru leyti aukið þekkingu á loftsteinum. Er þar sérstaklega að
geta þess, að með stuttbylgjunum er einnig hægt að mæla hraða^ loftsteinanna, en
ann sker ur um það, sem lengi hefur leikið vafi á, hvort þeir eru allir upprunnir
innan sólkerfisins eða hvort verulegur hluti þeirra komi lengra að. Stuttbylgju-
rannsóknirnar virðast hafa skorið úr um það, að steinarnii eiga nær undantckningar-
lau»t heima innan sólkerfisins.
(Aðalheimildarrit: Lovell and Clegg, Radio Astronomy, 1952.)
(23)