Andvari - 01.01.2011, Blaðsíða 116

114
ÁGÚST ÞÓR ÁRNASON
ANDVARI
Grænland voru á þessum tíma talin til nýlendna. Sömu leið fer hugmyndin
um að flokka Island með héruðum Danaveldis (ömtin) en sú skipan hefði í
för með sér að mál íslands skiptist meðal allra stjórnarherranna (ráð-
herranna) ...“ og þannig kæmust „öll mál landsins [ ] á tvist og bast, og stjórn
þeirra færi fram eptir sömu reglum eins og stjórn á dönskum málefnum.“
Niðurstaða Jóns er því þessi: „Ef vér eigum að halda alþíngi, þá ætti hinir
dönsku stjórnarherrar að standa þar skil á stjórn sinni á landinu,“ og því
verði aldrei viðkomið. Hinn möguleikinn sé sá að íslendingar fái að flytja
mál sitt í Danmörku á íslensku en Jón telur með öllu útilokað að það verði
að veruleika (bls. 10). Að mati Jóns verður því ekki við annað unað en að
„fulltrúar lands vors verði kvaddir álits um það mál, ...“ sem hér um ræðir,
þ.e.a.s. væntanlega stjórnarskrá Danaveldis.
Um stjórnarhagi Islands
I greimnm Um stjórnarhagi Islands sem birtist í níunda árgangi Nýrra félags-
rita skýrir Jón Sigurðsson frá því sem gerst hafði í stjórnmálum íslendinga á
því mikla umbrotaári 1848. Hann gerir grein fyrir bréfi konungs, dagsettu 23.
september 1848, þar sem Friðrik VII. lofar að ekki skuli lögleiddar ákvarð-
anir um stöðu íslands í ríkinu „... fyrr en eptir að Íslendíngar hafa látið álit
sitt um það í Ijósi á þíngi sér, sem þeir eiga í landinu sjálfu ...“. Jón lýkur
greininni með því að telja upp nokkur atriði „... sem oss virðast að undir sé
komið hvort vér getum heitið að ná þjóðréttindum vorum eður eigi ...“.
í þessari upptalningu koma fram flest þau atriði sem nauðsynleg geta
talist fyrir ísland til að öðlast fullveldi: Stjórnarráðið hefði aðsetur á íslandi;
Alþingi fengi samskonar réttindi og önnur þjóðþing; Alþingi fengi full-
komið lagasetningarvald (með talin skatta- og verslunarlög) með konungi
og rétt til að staðfesta lög; erindreki íslands í Danmörku væri einungis
ábyrgur gagnvart konungi beint og íslensku þjóðinni; samband íslands og
Danmerkur skyldi grundvallað á jafnrétti og íslandi bæri því að greiða
til almennra ríkisútgjalda eftir efnahag svo sem til reksturs hirðarinnar,
utanríkisþjónustunnar og hugsanlega til flotans. ísland gæti þar af leiðandi
sett fram kröfur gagnvart þessum stofnunum. Loks segir Jón: „Það leiðir
öldúngis af sjálfu sér, að semja verður stjórnlagaskrá sérílagi handa íslandi,
bygða á þessum grundvallarreglum, og sem jafnframt innibindi þær ákvarð-
anir, sem nauðsynlegar eru og mikilvægastar, bæði um konungserfðir og
sérhvað annað, svo að skrá þessi gæti orðið grundvallarlög bæði í sambands-
réttindum Islands við Danmörku og í aðalreglum stjórnarlögunar á íslandi
sérílagi" (bls. 42 og 43; 46-68).