Andvari - 01.01.2011, Blaðsíða 26

24
GUÐJÓN FRIÐRIKSSON
ANDVARI
og sýndur ýmis annar sómi, meðal annars sæmdur riddarakrossi Danne-
brogsorðunnar. Kannski var tilgangur dönsku stjórnarinnar í og með að reka
fleyg milli foringja frelsisbaráttunnar og þjóðarinnar og henni virtist ætla að
takast þetta því á Alþingi 1859 náði Jón ekki kjöri sem forseti Alþingis en því
embætti hafði hann gegnt allt frá því á þinginu 1849. Ýmsir gamlir samherjar
hans snerust nú og gegn honum. Má þar nefna þingmennina Arnljót Ólafsson,
Gísla Brynjúlfsson og Jón Guðmundsson.
Jón ferðaðist um landið sumarið og haustið 1859 ásamt dönskum dýra-
læknum en þeir mættu hvarvetna mótstöðu. Þegar þau Ingibjörg héldu áleiðis
til Kaupmannahafnar seint um haustið var Jón vonsvikinn og reiður. Hann átti
ekki eftir að koma aftur til íslands næstu sex ár.
Arið 1861var skipuð opinber nefnd í Kaupmannahöfn sem átti að gera til-
lögur um fjárhagslegan aðskilnað Danmerkur og íslands. Jón var skipaður
einn nefndarmanna en fór allt aðrar leiðir en hinir nefndarmennirnir sem
allir voru danskir. Hann byggði álit sitt í nefndinni á sögulegum rannsóknum
og komst að þeirri niðurstöðu að Danir skulduðu íslendingum álitlegar upp-
hæðir, aðallega vegna andvirðis seldra jarða, sem konungur hafði náð undir
sig á liðnum öldum, og vegna arðs Dana af einokunarversluninni. En fram
að þessu hafði það verið viðtekin skoðun að ísland væri fjárhagslegur baggi
á danska ríkinu. Með þessum röksemdum skapaði Jón sjálfstæðisbaráttunni
nýja vígstöðu sem íslendingar gátu trúað á og staðið við uppréttir án þess
að bera kinnroða fyrir því að vera þurfamenn gagnvart Dönum. Það var hið
mikilverða í tillögum hans. Krafan var kölluð reikningskrafan.
Þegar Jón sótti loks þing aftur árið 1865 var honum fagnað sem endur-
heimtri þjóðhetju. Samt varð hann að berjast hart fyrir því að fá meirihluta
þingmanna til að fella stjórnarfrumvarp sem lá fyrir þinginu og gekk öndvert
gegn reikningskröfunni. Honum tókst með einkasamtölum og fundahöldum
úti í bæ að fá nokkra þingmenn ofan af stuðningi við frumvarpið sem varð
til þess að það var fellt að lokum með 14 atkvæðum gegn 11. Var það talinn
einhver mesti sigurinn á þingferli hans.
Á þessum árum og allt fram til 1871 gekk hvorki né rak með að skil-
greina þjóðréttarlega stöðu íslands eða fá botn í fjárhagsaðilnað landanna.
Að lokum leiddist Dönum þófið og settu þeir einhliða lög sem skilgreindu
stöðu íslands í ríkinu, svokölluð stöðulög. Upphafsorð þeirra hljóðuðu svo:
„ísland er óaðskiljanlegur hluti Danaveldis með sérstökum landsréttindum“.
Jón Sigurðsson og meirihluti þingmanna töldu stöðulögin ekki rétt lögð fram
formlega þar sem gengið var fram hjá Alþingi. Þau hleyptu líka illu blóði
í marga íslendinga og ný róttæknialda fór um landið og meðal íslendinga í
Kaupmannahöfn.
Yfirleitt voru það bændur sem stóðu fastast að baki Jóns Sigurðssyni á
Alþingi og var óformlegur flokkur hans ýmist kallaður Bændaflokkurinn