Andvari - 01.01.2011, Blaðsíða 42

40
GUNNAR KARLSSON
ANDVARI
gögnum um efnið hafi verið fargað, en ekkert bendir til að Jón hafi gert það
heldur menn sem vildu hreinsa minningu hans.51
Athyglisvert er líka 62 blaðsíðna langt æviágrip Jóns Sigurðssonar eftir
Sverri Jakobsson sem birtist sem inngangur að greinasafni Jóns 1994. Þar
má glöggt greina áhrif frá gagnrýninni afstöðu til þjóðernishyggju íslendinga
sem hefur gætt mikið í íslenskri sagnfræði síðustu áratugi. Þrátt fyrir ein-
dregna aðdáun á Jóni er Sverrir óhræddur við að ræða viðkvæm mál og tekur
stundum hispurslaust til orða. Til dæmis segir hann frá sögum um að Danir
hafi látið Jón gjalda stjórnmálabaráttu sinnar með því að standa í vegi fyrir
starfsframa hans. í máli Sverris er þetta „sagan af píslarvætti Jóns“, og hann
segir að Jón geri
sjálfur mikið úr andstöðu Dana við sig persónulega. Ekki vantaði heldur að íslendingar
væru fúsir til að trúa öllu illu um Dani í þessu efni. Það styrkti stöðu Jóns að vera
álitinn píslarvottur á íslandi en þó að það sé vissulega rétt að stjórnmálastefna Jóns
mætti harðri andstöðu í Danmörku leiddi sú andstaða aldrei til persónulegra ofsókna
gegn honum.52
Á árunum 2002-03 kom loksins út ný meiri háttar ævisaga Jóns Sigurðssonar,
eftir Guðjón Friðriksson, í tveimur bindum, 1.200 blaðsíður samtals. Þótt hér
sé reist á rækilegri frumheimildakönnun og vísað skilmerkilega til heimilda
er rit Guðjóns fyrst og fremst almenningslesefni, og mesta nýjung hans er í
frásagnaraðferð. Hann grípur þannig iðulega til þess, sem hefði þótt fráleitt
á dögum Páls Eggerts en hefur tíðkast talsvert síðustu áratugi, að sviðsetja
atburði án þess að hafa beinlínis efni í sviðsetningu úr heimildum. Hér er
eitt lítið dæmi: Árið eftir andlát Jóns birti Eiríkur Briem grein um ævi hans
í Andvara. Þar segir:53 „Vorið 1811 er mælt, að Sigurður prestur hafi eitt sinn
verið staddur á ferð; kom þá sendimaður til hans heiman að, og sagði honum,
að kona hans væri lögzt á sæng; reið hann þá heim svo hvatlega, að sam-
ferðamaður hans gat eigi fylgt honum ...“ Ekki kemur einu sinni fram hvar
Sigurður var á ferð. Þótt Guðjón vísi ekki til þessarar heimildar hlýtur hún að
vera fóturinn fyrir sviðsettri lýsingu hans á fyrstu meginmálsblaðsíðu fyrra
bindis. Þar er byrjað á að segja frá hreysti karlmanna í Arnarfirði og síðan
haldið áfram:
Einn af þeim er á ferð um innanverðar Baulhúsaskriður, veðurbarinn og saltbólginn
í andliti. Fjallið þarna er ein urð frá efstu eggjum og niður í sjó. Hann er á slóð sem
hlykkjast skammt ofan sjávarmáls og í fjörunni, slóð sem sauðfé, hestar og menn hafa
fetað um aldir. Ýmist hottar hann á reiðskjóta sinn eða ber fótastokkinn. Honum liggur
bersýnilega á þó að varla sé hægt að fara nema fetið um þessa mjóu götu í urðinni.
Brátt er upplýst að maðurinn er séra Sigurður Jónsson á Hrafnseyri á leið
heim til sín úr verstöð 17. júní 1811 af því að honum hafa verið borin þau boð