Andvari - 01.01.2011, Blaðsíða 35

andvari
FORSETINN í SÖGURITUN ÍSLENDINGA
33
Tólf árum síðar gaf Jón Aðils út annað íslandssöguyfirlit, bók sem var „sér-
staklega ætluð til kenslu í hinum æðri mentastofnunum vorum .. ,“19 Þar fer
höfundur svolítið aðra leið að Jóni Sigurðssyni en hann og aðrir höfðu gert
áður. Fyrst er þar frásögn af stjórnskipunarþróun íslands frá því um 1830 til
1874. Jón Sigurðsson kemur inn í þá sögu í kringum stofnun Alþingis, er síðan
aðalpersóna hennar alla tíð, uns Þingvallafundur sendir honum ávarp sitt árið
1874. Þá kemur sérstakur kafli sem ber nafn Jóns og rekur ævi hans, útgáfu
Nýrra félagsrita, kenningu Jóns um landsréttindi íslands, afskipti af verslunar-
frelsismáli, fjárkláðamáli og skólamálum.20 Hér stendur höfundur jafnan með
söguhetju sinni og ber lof á hana:21
Meðan Jón Sigurðsson lifði, var hann höfðingi og leiðtogi íslendinga í öllum greinum,
enda hafði hann ýmislegt það við sig, er vakti ósjálfrátt lotningu manna og traust. Hann
var mjög höfðinglegur maður, svipurinn hreinn og bjartur, og augun skær og fögur.
Hann var einarður og hreinskilinn í allri framgöngu, og talaði jafnan það, er honum
bjó í brjósti, en kunni þó vel að stilla orðum sínum. ... Gáfur hans voru sérlega góðar,
skilningurinn skarpur og minnið afbragðs gott. Honum var létt um að koma fyrir sig
orði, hvort sem var í ræðu eða riti, og á þingi þótti hann manna mælskastur.
Þó verður þetta lof hvergi alveg eins hástemmt og í íslensku þjóðerni, og
hér er, jafnvel í fyrsta sinn í prentaðri íslandssögu, varpað örlitlum skugga
á forsetann. Þar sem sleppt er úr tilvitnuninni hér á undan segir: „Ráðríkur
þótti hann stundum í meira lagi, og þoldi eigi vel, að menn deildu við hann.
Tók hann þvert fyrir það, er honum var á móti skapi, og var það þá eigi fyrir
ístöðulitla menn að mæla í móti honum.“ Athyglisvert er líka í kaflanum á
undan að höfundur tekur sér gott rúm til að segja frá Þingvallafundi 1873
þar sem Jón var borinn ofurliði af mönnum sem vildu ganga lengra í sjálf-
stæðiskröfum en hann taldi vit í að gera.22 Hér vottar fyrir afstöðubreytingu
hjá höfundi síðan hann gaf íslenskt þjóðerni út 1903, og stafar kannski af þvi
að hann var sjálfur kominn inn í langvarandi og sjálfsagt þreytandi þref um
stjórnmál og stjórnskipunarmál íslands; hann sat á Alþingi á árunum 1911-13.
, Eftir Jón Aðils hefur Jón Sigurðsson haldið hlut sínum fyllilega í
Islandssögum fyrir framhaldsskólastig. Arnór Sigurjónsson skrifaði 13 blað-
síðna langan kafla með titlinum „Jón Sigurðsson og sjálfstæðismálið“.23 Egill
T Stardal skrifaði nauðalíka frásögn af Jóni og stjórnmálum um daga hans 24
Heimir Þorleifsson afmarkaði ævisögur manna í smáletruðum klausum með
ntyndum af söguhetjunni. Efnisatriði í æviágripi Jóns eru nokkurn veginn
Þau sömu og í eldri bókum, og sömu hlutir taldir honum til gildis: „Hann
var ávallt mesti málafylgjumaður íslendinga í baráttunni við Dani og hélt
fram hinum sögulega og þjóðlega rétti landsmanna.“ „Sagnfræðistörf Jóns
Sigurðssonar ein nægðu honum til ævarandi frægðar, en þau einkenndust af
strangri heimildarýni.“ „Jón var jafnan búsettur í Kaupmannahöfn ... og var