Andvari - 01.01.2011, Blaðsíða 31

GUNNAR KARLSSON
Forsetinn í söguritun íslendinga
/
Veturinn 1879-80, meðan lík Jóns Sigurðssonar og Ingibjargar konu hans
lágu kistulögð í Kaupmannahöfn og biðu fars til íslands með vorskipum, sat
presturinn á Reynivöllum í Kjós við að skrifa ágrip af sögu íslendinga, fyrstu
Islandssöguna sem var skrifuð eftir Crymogœa Arngríms Jónssonar lærða 270
árum fyrr nema ef telja ber Árbækur íslands í sögu-formi eftir Jón Espólín sem
náði fram um miðja 19. öld. Dánarfregn hjónanna barst ekki til íslands fyrr
en 4. febrúar um veturinn,1 og áður en það varð lauk klerkur við verk sitt. Það
kom því í hlut séra Þorkels Bjarnasonar að skrifa forsetann inn í íslandssöguna,
án þess að vita annað en að hann ætti eftir að lesa ummælin um sig sjálfur. í
frásögn af þjóðfundinum 1851 kemur Jón Sigurðsson fyrst fyrir, „sem þá og
síðan hefir verið forvígismaðr þeirra, er krafið hafa sjálfsforræðis landinu til
handa ..og tilfærð eru óstytt fræg andmæli hans þegar stiftamtmaður sleit
fundinum: ,,„Eg mótmæli í nafni konungs og þjóðarinnar þessari aðferð, og
áskil þinginu rétt til, að klaga til konungs vors yfir lögleysu þeirri, er hér er
höfð í frammi“.“ Síðar nefnir Þorkell að Jón hafi verið í fjárhagsnefndinni 1861,
sem ráðslagaði um fjárhagsaðskilnað Dana og íslendinga, þó án þess að segja
frá sérstöðu Jóns í nefndinni og frumlegum tillögum hans um viðfangsefni
hennar. Næst er Jón spyrtur saman við Hilmar Finsen landshöfðingja sem sagt
er að hafi „starfað ... að stjórnmálum landsins með þrautgæði og stillingu, enda
eiga Islendingar honum og Jóni Sigurðssyni allra manna mest að þakka sjálfs-
forræði það, er landið hefir fengið.“ Loks kemur Jón við söguna í frásögn af
Þingvallafundi sem var hluti þjóðhátíðarhalda 1874. Séra Þorkell segir:
Þar var og samið ávarp frá landsmanna hálfu til Jóns Sigurðssonar alþingismanns í
Kaupmannahöfn, er þá sem áðr var af öllum almenningi mest virðr allra íslendinga.
Var honum þakkað þar fyrir starf hans og baráttu fyrir velferðarmálum landsins, en það
er alkunnugt, að hann hefir varið æfidegi sínum til þess verks, er bezt er og fegrst, en
það er að ávinna þjóð sinni frelsi, og hvetja hana til þess, er efla má framfarir hennar
og hagsæld.
Við þessi orð er hengd neðanmálsgrein, undirrituð „J. Þ.“ sem er líklega Jón
Þorkelsson rektor: „Þá er þetta var ritað, hafði lát Jóns Sigurðssonar eigi frétzt
hingað til lands, en hann andaðist 7. des. 1879.“2