Hugur - 01.06.2004, Page 8

6
Inngangur ritstjóra
fmningalega og karlinn tákngervingur hreinnar rökhugsunar", skrifar Sigríð-
ur Þorgeirsdóttir: „Kvenfjandsamleg viðhorf hafa leitt til þess að þau ein-
kenni sem talin hafa verið kvenleg hafa verið niðursett en hinum karllegu
hefur verið hampað." Um Nietzsche segir Sigríður: „Skotskífa gagnrýni hans
er tvískipting mannsins í sál og líkama, tilfinningar og vitsmuni. Kynjatví-
hyggja vestrænnar menningar hefur verið samstofna þessari tvíhyggju og
stigskiptingu mannverunnar í ,æðri‘ (karllega) og ,lægri‘ (kvenlega) hluta.
Með því að hafna stigskiptingu hins karllega og hins kvenlega býr Nietzsche
[...] í haginn fyrir femíníska gagnfyni tvíhyggju og eðlishyggju“ og þar með
á tvíhyggju sálar og líkama. En þrátt fyrir að Nietzsche sé í vissum skilningi
„vinur hins kvenlega" og þar með líkamans vekur Sigríður jafnframt máls á
eftirfarandi: „Þótt Nietzsche hafi kvengert frumspeki með því að lofa hið lík-
amlega og hið jarðneskja er fráleitt að segja hann vera vin kvenna eins og
hann lýsir sjálfum sér í duttlungafullum tón.“ Grein Sigríðar birtist einnig í
ensku greinasafni á árinu en Sigríður hefur um nokkurt skeið verið helsti
fulltrúi íslenskrar heimspeki á sviði alþjóðlegra Nietzsche-fræða.
Eins og Guðfríður Lilja vekur athygli á lýsti Spinoza því yfir í Ritgerð um
stjórnmál að lýðræði sé besta stjórnskipulag sem völ er á. Þótt sú skoðun virð-
ist á okkar dögum nokkuð óumdeild á Vesturlöndum eru heimspekingar
ekki á einu máli um það hvaða lýðræðiskenning sæmi frjálslyndu lýðræði.
Meðal þeirra hugsuða sem hafa verið fyrirferðamiklir í umræðu íslenskra
heimspekinga um lýðræði á undanförnum árum eru Jurgen Habermas og
John Rawls. Chantal Mouffe gagnfynir þá skynsemishyggju sem liggur rök-
ræðulýðræði Habermas og Rawls til grundvallar. Hún álítur rökræðulíkanið
„smætta stjórnmál niður í siðfræði.“ Því verði „keppinautur við rökræðulík-
anið einnig að takast á við þá staðreynd að vald er einn af lykilþáttunum í
samsetningu félagstengsla. Einn af ágöllum rökræðunálgunarinnar er að
með því að gefa sér að til sé opinbert svið þar sem völdum hefur verið útrýmt
og þar sem hægt væri að ná skynsamlegu samkomulagi er þetta hkan um
lýðræðisstjórnmál ófært um að viðurkenna þá fjandskaparvídd sem gildafjöl-
hyggjan felur í sér og er óhjákvæmilegur hluti af eðli hennar. Þess vegna get-
ur þetta líkan ekki annað en horft framhjá sérstöðu hins pólitíska, sem það
er ófært um að sjá öðruvísi en sem afkima hins siðferðilega. [...] Svo bæta
megi fyrir þessa alvarlegu vöntun þurfum við lýðræðislíkan sem getur náð
tökum á eðli hins pólitíska. Þetta krefst þess að smíða nálgun sem setur
spurninguna um völd og fjandskap í brennidepil.“ Mouffe segir ennfremur:
„Sú hugmynd að hægt sé að leysa vald upp með skynsamlegum skoðana-
skiptum og að lögmæti megi byggja á skynseminni einni eru tálsýnir sem
ógna lýðræðislegum stofnunum."
Spinoza gagnfynir, líkt og Guðfríður Lilja bendir á, óhóflega skynsemis-
hyggju: „En grundvöllun ríkis getur ekki staðið óbuguð nema hún sé varin af
skynsemi og sameiginlegri ástríðu manna jafnt: annars, ef hún reiðir sig á að-
stoð skynseminnar einnar, er hún sannarlega veik fyrir og auðsigruð." Sjálf
sækir Mouffe gagnfyni sína á skynsemishyggjuna að einhverju leyti til Witt-
gensteins: „I huga Wittgensteins eru reglur ávallt [...] óaðskiljanlegar frá til-