Hugur - 01.06.2004, Síða 13

,Rökrœðan erprófsteinn skynseminnar'
ii
öðrum hætti: Að umfjöllunin stæðist kröfur alþjóðlegrar fræðilegrar umræðu
um efnið en væri aðgengileg hverjum sæmilega upplýstum lesanda enda
varðaði hún efni sem á öllum brenna fyrr eða síðar. Þetta held ég raunar að
sé viðtekið leiðarljós hjá íslenskum heimspekingum og á sér eflaust skýringu
í þeirri staðreynd hve fámennt hið heimspekilega samfélag hefiir verið hér-
lendis til skamms tíma. Islenskir heimspekingar hafa lengst af ávarpað
upplýstan almenning og áhugamenn um heimspeki og hefiir það sett mark
sitt á framsetningarmáta þeirra. Ef til vill má segja að Mikjálsmessa (afmæl-
isráðstefna Mikaels Karlssonar) á síðasta vetri hafi markað viss tímamót í
þessu tilliti, en þar voru í fyrsta sinn saman komnir nægilega margir íslensk-
ir „atvinnuheimspekingar" til þess að ræða saman innbyrðis (þótt ráðstefnan
hafi raunar líka verið fjölsótt af áhugamönnum um heimspeki).
Mér hefiir þótt þetta vera tvíbent staða fyrir íslenska heimspeki. Annars
vegar hefur hún stuðlað að jarðbundnum tengslum við þann reynsluheim
sem öll heimspeki er sprottin úr og hún þarf að hverfa aftur til; á hinn bóg-
inn hefiir þetta „alþýðlega sjónarhorn" orðið til þess að heimspekingar halda
sig um of á eins konar inngangsnótum, geta sjaldnast gengið að heimspeki-
legri vitneskju vísri og þurfa þá oft fremur að reifa almenn sjónarmið en að
ganga inn í „alþjóðlega rökræðu“ (eins og þeir gera til að mynda gjarnan þeg-
ar þeir skrifa á ensku). Hið alþýðlega sjónarhorn hefiir því oft borið hið al-
þjóðlega sjónarhorn ofiirliði og þá getur heimspekin orðið heldur heimóttar-
leg. Ég held að vandinn sé að finna í hverju tilviki jafnvægi á milli kröfiinnar
um skiljanlega framsetningu fyrir upplýstan almenning og kröfiinnar um að
fylgja þeirri fræðilegu rökræðu sem vindur fram í alþjóðlegu samhengi. Mér
finnst ekki spennandi þegar heimspekingar snúast kringum skottið á sjálfiim
sér í afar sértækri rökræðu eins og tilhneiging er til á heimspekilegum ráð-
stefnum og í fagtímaritum. Þetta er ein ástæða þess að ég er mjög hallur
undir þverfaglega umræðu og samvinnu þar sem hver fræðimaður þarf að
taka tillit til fólks úr öðrum greinum.
1 ljósi þessa svara ég því að nauðsynleg forsenda þess að íslensk heimspeki-
rit veki áhuga á alþjóðlegum vettvangi sé að þau taki mið af þeirri rökræðu
sem þar er í gangi. En sú íslenska krafa að heimspekin sé skiljanleg
upplýstum almenningi getur líka gert hana áhugaverða á alþjóðavettvangi.
Auk þess getur íslenskt viðfangsefni vitaskuld líka vakið áhuga erlendis. Eg
hef til dæmis fengið meiri viðbrögð við grein minni „Morality and Social
Structure in the Icelandic Sagas“ (Journal of English and Germanic Philology
90, apríl 1991: 157-174) en við nokkru öðru sem ég hef birt á erlendum
vettvangi. Ég skrifaði þá grein á ensku fremur en að láta þýða íslenska grein
um sama efni („Saga og siðferði. Hugleiðingar um túlkun á siðferði í íslend-
ingasögunum“, Tímarit Máls og menningar 46,1985: 21-37) því að þá sner-
ust hlutföllin við: Ég gat ekki gert ráð fyrir jafnmikilli bakgrunnsþekkingu á
efninu og þegar ég fjallaði um það á íslensku.
Nýjasta bók pín Sjálfræði og aldraðir (meðhöf. Ástríður Stefánsdóttir) vekur
nokkra athygli enda er hér óvenjulegt heimspekirit áferð. Ogpað er ekki aðeins