Hugur - 01.06.2004, Page 14

12
,Rökræðan erprófsteinn skynseminnar'
viðfangsefnið sem vekur athygli heldur sömuleiðis efnistökin. Það er grundvall-
aratriði í sjálfsskilningi heimspekinga að eitt af pví sem greinirpáfrá félags- og
náttúruvísindum er að peir stunda ekki reynslurannsóknir heldur nálgast við-
komandi viðfangsefii með pví að styðja höfuðið við höndina að hætti hugsuðar
Rodins. Frankfurtarskólinn er eitt kunnasta dæmið um heimspekinga sem hafa
reynt að rjúfapá bannhelgi heimspekinnar sem empírískar rannsóknir eru, og má
par m.a. nefna Authoritarian Personality (1950) og Student und Politik
(1961) sem Habermas skrifar innganginn að. Með ekki ösvipuðum hætti ritarðu
innganginn að Sjálfræði og aldraðir en stærsti hluti bökarinnar eru niðurstöður
félagsvtsindalegrar „Könnunar á sjáljræði aldraðra á íslenskum vistheimilum “.
Fæstir heimspekingar grípa sem fyrr segir til slikra empíríska rannsókna í heim-
spekiiðkun sinni ogpví vaknar spurningin að hvaða leytipessipverfaglega nálg-
un varpi öðru Ijósi á viðfangsefnið „sjálfræði aldraðra". Breyttupessar kannanir
einhverju fyrir heimspekilega nálgun pína? Hefðirðu ekki einfaldlega getað sest
niður, stutt höfuðið við höndina og hugsað sjálfurpað sem máli skiptir varðandi
sjálfræði aldraðra út frá persónulegri reynslu pinni af samfélaginu? Eða er hætt
við pví að nálgun af pessu tagi verði of einstaklingsbundin og segi að endingu
meira um pápersónulegu mynd sem viðkomandi heimspekingur hefur af sjálfræði
aldraðra en raunverulegan sjálfræðisvanda vistmanna elliheimila? Með öðrum
orðum, breytirpað einhverju frá sjónarhóli heimspekingsins að nálgast viðfangs-
efnið ekki eingöngu jrá sjálfsskoðun eigin hugar heldur að leita útfyrirpessa hefð-
bundnu aðferð hugsuðarins með aðstoð empírískrar könnunar á viðhorfum við-
fangsins?
Mikilvægustu rökin fyrir því að nota „empíríska“ rannsóknaraðferð í þessu
tilviki er að hún gerði okkur kleift að heyra rödd „viðfangsins sjálfs", þ.e.
hinna öldruðu íbúa hjúkrunarheimila sem féllust á að taka þátt í könnuninni.
Það væri þversagnakennt að fjalla um sjálfræði aldraðra á þessum heimilum
án þess að fá þeirra eigin viðhorf fram. Hugsuðaraðferðin verður markviss-
ari þegar hann moðar ekki bara úr eigin huga og skrifum annarra um efnið
heldur jafnframt úr svörum þeirra sem málið varðar. Það er h'ka gagnlegt að
fjalla heimspekilega um niðurstöður spurningakannana, skyggnast bak við
svörin og ráða í þau í ljósi hugmynda. Þannig getur orðið til gagnlegt sam-
spil túlkunar og tölulegra niðurstaðna en of algengt er að þetta tvennt sé
sundurskilið.
Eg vék að því áðan að mér finnst þverfagleg samvinna um viðfangsefni yf-
irleitt frjórri en hrein heimspekileg yfirvegun. Það er raunar mikil umræða
þessi misserin um svonefnda „empíríska lífsiðfræði" (empirical bioethics) og er
til dæmis nýjasta hefti Journal of the European Society for Philosophy ofMedic-
ine and Health Care helgað þessu efni. Hún er liður í áhugaverðri rökræðu
um stöðu bfsiðfræðinnar sem þverfaglegs vettvangs sem leiðir gjarnan sam-
an félagsfræðilegar reynslukannanir, lögfræðilega úttekt og gagniýna sið-
fræðilega greiningu á einu og sama fyrirbærinu. Þetta er gagnleg jarðtenging
fyrir siðfræðina og veitir henni dýpri og fjölþættari sýn á viðfangsefnin.
Heimspeki má hins vegar aldrei einfaldlega þjóna öðrum greinum heldur