Hugur - 01.06.2004, Blaðsíða 15

Rökrœðan erprófsteinn skynsemmnar'
13
hlýtur hún ávallt að lúta lögmálum sinnar frjálsu, gagnrýnu hugsunar. Þetta
getur skapað frjóa spennu milli fræðilegra sjónarmiða.
Sumarið 1998 studdi Habermas kanslaraframbjóðandann Gerhard Schröder með
þátttöku í kosningauppákomu þýskra jafnaðarmanna í Wtlly Brandt-húsinu í
Berlín. Þessi opna samkoma kanslaraefnisins og heimspekingsins baryfirskriftina
Að leiða hinn inn (Die Einbeziehung des Anderen) sem er titill á bók sem Ha-
bermas sendi frá sér tveimur árum áður. Stjórnendur uppákomunnar voru Wolf-
gang Thierse, núverandi forseti þýska sambandsþingsins, og heimspekingurinn
Julian Nida-Rumelin sem átti eftir að verða menningar- og fjölmiðlamálaráð-
herra ístjórn Schröders um tveggja ára skeið. Meðal annarra sem lögðu kanslara-
efninu lið var heimspekingurinn Seyla Benhabib. Erindin voru gefin út í ritröð-
inni Philosophie und Politik en sjötta bókin ísömu ritröð skartarfyrirlestri sem
Martha C. Nussbaum hélt á sama stað ífebrúar 2002: Mristotelian Social Dem-
ocracy. Defending Universal Values in a Pluralistic World“. Hvert er álitþitt á
slíkum tengslum heimspeki og stjórnmála?
Ég treysti mér ekki til að alhæfa neitt um sh'k tengsl því að ég tel að það sé
mjög aðstæðubundið hvenær það sé gagnlegt að heimspekingar leggi stjórn-
málamönnum lið með þessum hætti. Sjálfur hef ég til dæmis haldið fyrir-
lestra um stjórnmálaheimspekileg efni á vegum bæði Samfylkingarinnar og
Framsóknarflokksins og verið tilbúinn að ræða við stjórnmálamenn um
heimspekilegar forsendur stjórnmála þegar þeir hafa leitað eftir því. Ég held
að heimspekingar geti gert mikið gagn í þjóðfélagsumræðu og ættu að taka
meiri þátt í henni en þeir gera. Orðræða stjórnmálanna einkennist af veikri
stöðu rökræðna á kostnað hernaðarlistar og kappræðu. Þar með er ekki sagt
að heimspekingar ættu að taka þátt í kosningaslag þótt ég útiloki ekki að þær
aðstæður gætu skapast þar sem slíkt væri fyllilega við hæfi. Höfuðatriðið er
að heimspekin vinni málefnalegri rökræðu framgang og varist að láta mis-
nota sig í einberri ímyndarsköpun.
I undanfórnum tveimur heftum Hugar hefur ráðgjafaþjónusta íslenskrar siðfræði
sættgagnrýni.Jón Olafssonýjar aðþví ígrein sinni „Lífsgildi og orðræða siðfræð-
innar“ að ráðgjafahlutverkið sé ósamrýmanlegt gagnrýnishlutverki siðfræðinnar
og síðasta hefti Hugar hefur að geyma ítarlegri umfjöllun Hjörleifs Finnssonar
(Mfnýju lífvaldi“) um ráðgjafaþjónustu lífsiðfræðinnar. Hjörleifur bendir á að
reynslan íBandaríkjunum sýni að sjaldnast kemur beitt gagnrýnifrá siðjræðing-
um er standa sem þjónusturáðgjafar í hagsmunatengslum við lyfja- og líftækni-
fyrirtæki. Sé hið fræga dæmi Sartres, sem þú tekur tíðum, sett í nýtt samhengi
mætti segja að „ráðgjafar séu aldrei óvilhallir ‘ (B 80) íþeim skilningi að fyrir-
tæki sem verða sér úti um þjónusturáðgjöf geti sökum hagsmunatengsla gengið út
fráþví að mat ráðgjafans verði ekki á öndverðum meiði við hagsmuni fyrirtæk-
isins, og um leið má ætla aðþarsem meirihluti fólks er ómeðvitaður umþau tengsl
sem Sartre vekur athygli á getiþjónusturáðgjöf siðfræðingsins fengið hlutleysisyf-
irbragð sem hylur óhjákvæmileg hagsmunatengsl. Líkt og lyjja- og líftæknifyrir-