Hugur - 01.06.2004, Blaðsíða 24

22
.Rökrœðan erprófsteinn skynseminnar'
að þeir geta ekki tryggt sinn eigin hag án þess að tryggja almannahag" (B 198).
Og hér er réttnefndur galdur á ferðþvi ólíkt fávísisfeldinum sem kemur í vegfyr-
ir að dómarinn sjái fiðluleikarann á bak við tónlistina erfávísisfeldi Rawls ætl-
að að koma í vegfyrir að viðkomandi viti hver hann verður sjálfur í ímyndaða
samfélaginu sem um rœðir. Þetta felur meðal annars ísér„(f]ávísi manns um eig-
ið kyn “ (UR109). Þóttþessi hugmynd hafi eflaust réttlæti að leiðarljósi er spurn-
ing hvortþað sé ekkifráleitt að ætlast tilþess af einstaklingi afholdi og blóði, sem
er af ákveðnu kyni, hefur ákveðinn líkama og hörundslit, á sér sína þersónusögu
og hefur ákveðna stöðu ísamfélaginu sem hann lifir í, að hann ímyndi sér að hann
viti ekki hver hann muni verða í ímynduðu samfélagi. Gagnrýna má hugmynd-
ir af þessu tagi með því að leita í smiðju Gadamers. Þú hefurþað eftir Gadamer
að takmarkað sjónarhorn okkar séforsenda þess að við skiljum eitthvað yfir höf-
uð (GD18). I tengslum við umjjöllunþína um kenningu Gadamers um samruna
sjóndeildarhringa má finna þá ábendingu að maður geti hvorki farið algjörlega
handan eigin sjóndeildarhrings né staðsett sjálfan sig fullkomlega innan sjón-
deildarhrings annars (GD 20). Hvort tveggja sé blekking:það að ætla sér að yf-
irstíga algjörlega eigin sjóndeildarhring svo og hitt aðþykjastgetað skilið hinn til
fulls. Fallist maður áþessa afstöðu Gadamers mætti segja galdur Rawls yfirborðs-
lega blekkingu sem horfiframhjáþeirri staðreynd að maðurinn er ekkigyðja held-
ur staðbundin og óhjákvæmilega hlutdræg vera sem getur hvorki yfirgefið eigin
líkama né sett sigfyllilega í spor annarra. Hvert erþitt álit áþessu máli?
Kenning Rawls er ekki um forsendur þess að við getum skilið hvert annað
eða öðlast sjálfsskilning heldur er hún prófsteinn á réttlæti. Kenningin krefst
þess að við virkjum ímyndunaraflið. Eg hef skrifað um þetta atriði: „Þessu
mætti líkja við það að horfa á kvikmynd þar sem við kynnumst fjölmörgu
fólki og högum þess. Við getum til dæmis hugsað okkur að myndin sé gerð
eftir einhverri af sögum Charles Dickens sem lýsa átakanlegu þjóðfélags-
ranglæti. Ég veit að einhver persónanna í myndinni er ég sjálfur en ég veit
ekki hver hún er.“ (UR 109). Einnig hef ég bent á að hula tímans virki eins
og fávísisfeldur þegar við metum réttmæti heilbrigðisstefnu sem tryggir okk-
ur sameiginlega fyrir áföllum: Við viturh ekki hvernig elli kerling mun leika
okkur eða hvernig okkur mun farnast í hlutaveltu heilsunnar. Þriðja leiðin
væri að meta stofnanir samfélagsins í ljósi þess hvernig umhverfi þær sköp-
uðu barnabörnum manns. „Galdur“ Rawls er því ekki fyllilega óraunhæfur í
þeim skilningi að við getum ekki skilið hugmyndina og beitt henni fræði-
lega, þótt hún sé vissulega óraunhæf í þeim skilningi að enginn getur tæmt
sig af sjálfsþekkingu. Þau dæmi sem ég nefndi til túlkunar á Rawls gera held-
ur ekki ráð fyrir því að túlkunarhringurinn sé rofinn; í öllum tilvikum hugsa
ég aðstæðurnar út frá því að einstaklingur sem staðbundin h'kamleg vera leit-
ist við að setja sig í annarra spor og láti þar með reyna á for-dóma sína.
En athugasemd Gadamers virðist þó rista dýpra en þetta því að hún felur
í sér almennar efasemdir um að sú gagnrýna fjarlægð á samfélagið, sem
kenning Rawls gerir ráð fyrir, sé yfirhöfuð möguleg. Skilningur manna nær-
ist svo á þeirri siðmenningu sem hver og einn er sprottinn úr að þeir geti ein-