Hugur - 01.06.2004, Blaðsíða 41

,Rökrœðan erprófsteinn skynseminnar'
39
efnisatriði. Þetta fer þó að sjálfsögðu eftir málefnum. Ef við beitum þessu til
að mynda á Kárahnjúkamálið þá felur það fráleitt í sér að rökræðan geti leyst
allan ágreining og fundið öllum hagsmunum sameiginlegan farveg, heldur
hitt að málið sé til lykta leitt eftir lýðræðislegum leikreglum og með málefna-
legri rökræðu. I því máli takast á sjónarmið sem ekki verða sætt með rökræð-
um enda ósambærilegir hagsmunir sem menn á öndverðum meiði vilja
vernda. Rökræðan getur þá í besta falli stuðlað að sátt með því að skerpa
skilning manna á ólíkum lífsgildum og hvað liggur þeim til grundvallar.
Igreininni„Siðfrœðin og mannlífið"skrfarðu:„Súsiðfræði sem lœtursér nægja að
greina merkingu siðferðisorða og stöðu siðareglna virðistganga útfrápvíað sam-
félagið sépegar vettvangur eiginlegs siðgæðis. Greining slíkrar siðfreeði beinist
eingöngu að einstökum atriðum innan ríkjandi siðferðis en ekki að raunveruleg-
um skilyrðum siðferðilegs lífs. “ (B 69) Þú minnir víða á að hugapurfi að „félags-
legum skilyrðum siðferðilegs lífs“ (B 87). Þú bendir á að „Sartre sannfærðist æ
meir um að hin siðferðilega krafa um að vera sannur maður væri eins konar tíma-
skekkja ípessum heimi eins og hann er; fyrsta verkefnið væri að skapa félagsleg
skilyrðipess að fólk almennt geti lifað mannsæmandi lífi. “ (B 75—76) Þú vitnar
í eftirfarandi orð Sartres: „Ef mönnum á að takast að setja fram algilt siðferði
verðapeirfyrst allir að geta orðið að mönnum meðpví að bætt verði úr tilvistar-
kjörum peirra. “ (B 76) Ipví samhengi vitnarðu jafnframt í „pá kröfu sem Dos-
tojevskí lagði í munn múgsins í Karamazov bræðrum:, Gefðu okkurfyrst brauð
og heimtaðu svo af okkur dygðugt líferni'. “ (B 76) Þar að auki berðu hvað petta
varðar Marx saman við proskasiðfræðina: „hugsun Marx [helzt] í hendur við pá
hefðproskasiðfræðinnar sem lítur ápað sem markmið siðferðilegs lífs að möguleik-
ar manneskjunnar geti orðið að veruleika. Það sem skilur Marx frá hefðinni í
pessu tilliti er sú áherzsla sem hann leggur á tilteknar sögulegar ogfélagslegar að-
stæður sem nauðsynleg skilyrðipess að manneskjan komizt tilproska. “ (B 77) Með
pessum hætti seturðu fram hugmynd um „félagslegt frelsi sem tryggt er með rétt-
látu pjóðfélagi" (B 86). Við pessa hugmynd um félagsleg skilyrði frelsisins tvinn-
ast síðan hugmynd Sartres um „óheilindi" sem koma m.a. „frrarn ípvipegar menn
skýra hegðun sína eða jafnvel lífshlaup sitt í heild með tilvísun til félagslegra
(,hann átti erfiða æsku) [...]pátta sempeirfá engu ráðið um. “ (TF123) Isam-
anburði við Sartre segirðu Beauvoir setja „einstaklingsfrelsinu raunsærri skorður"
(TF121), hún sé„raunsærri en Sartre [...] á álag aðstæðnanna í líft fólks. “ (TF
129) Sartre sjái „pví ekkert tilfyrirstöðu að einstaklingar hejji sigyfir aðstæður
sínar ífrjálslegrifyrirætlun. “ (TF129) Sjálf talar Beauvoir ípinni endursögn
um „pað valumhverfi sem okkur er skapað. “ (TF131) Þráttfyrirpað gefur Bea-
uvoirpó ekki hugtakið „óheilindi“ upp á bátinn aðpvígefnu að raunverulegt val-
umhverfi sé til staðar: „Hún nejhirpræla og stöðu kvenna víða í heiminum sem
verða ,að lútapeim lögum, guðum, siðum ogsannindum sem karlmenn hafa skap-
að.' I slíkum tilvikum er ekki hægt að bregða fólkinu um óheiiindipví að pað get-
ur einungis nýtt sérfrelsi innan markapess heims sem smíðaður hefur veriðfyrir
pá. En hún nefnir líka konur á Vesturlöndum sem eru sekar um óheilindi vegna
pess að pær sampykkja stöðu sína en eru ekki seldar undir hana eins og konur í