Hugur - 01.06.2004, Side 50

48
Chantal Moujfe
finna innihald verklegrar skynsemi í sinni huglægustu mynd. Leiðir þeirra
skilur þegar gera á grein fyrir þeirri gerð verklegrar skynsemi sem fólgin er í
lýðræðislegum stofnunum. Rétdætisviðmiðin sem niðurstaða náðist um í
‘upphafsstöðunni’ (originalposition) - þar sem allir þátttakendur eru knúnir
til að láta öll sérkenni sín og hagsmuni lönd og leið - eru veigamikil hjá
Rawls. Hugmynd hans um ‘rétdætið sem sanngirni’ - þar sem frjálslynd
grunnviðmið eru í fyrirrúmi - skapar forsendurnar fyrir beitingu ‘frjálsrar
opinberrar skynsemi’ ásamt ‘ómissandi stjórnarskrárþáttum’. Hvað Haber-
mas áhrærir setur hann á hinn bóginn fram nálgun sem hann telur einvörð-
ungu bundna leikreglum, þar sem umfangi og innihaldi umræðunnar eru
engin takmörk sett. Sjónarmiðunum sem þátttakendur í hinni siðferðilegu
samræðu geta ekki náð sátt um er útrýmt vegna þeirra leikreglubundnu tak-
markana sem kjöraðstæðum hins mælda máls (idealspeech situation) eru sett-
ar. I endursögn Benhabib eru einkenni slíkrar samræðu eftirfarandi:
(1) þátttaka í slíkri umræðu lýtur venjum jafnræðis og samræmis; all-
ir hafa sama möguleika á að hefja málathöfn, til að draga í efa, til að
spyrja ítarlega og til að eiga frumkvæði að skoðanaskiptum; (2) allir
hafa rétt til að draga fyrirætluð umræðuefni í efa; og (3) allir hafa rétt
til að færa rök fyrir nýjum tillögum um sjálfar reglur samræðuverk-
lagsins og um það hvernig þeim er beitt og framfylgt. Það eru eng-
ar ófrávíkjanlegar reglur sem setja dagskrá samtalsins mörk, né held-
ur hverjir þátttakendurnir eru, svo lengi sem hver sú manneskja eða
hópur sem eru útilokuð geta sýnt fram á að umræðuefnið snerti
hagsmuni þeirra.9 10
Samkvæmt þessu viðhorfi felst grunnur lögmætis lýðræðislegra stofnana í
þeirri staðreynd að í tilfellum þar sem tilkall er gert til skilyrðislauss valds er
það gert á þeim forsendum að ákvarðanir þeirra tákni hlutlausan sjónarhól
þar sem hagsmunum allra er þjónað jafnt. Eftir að hafa haldið því fram að
lýðræðislegt lögmæti grundvallist á hópákvörðunum jafningja lýsir Cohen
eftirfarandi yfir: „Samkvæmt skilningi rökræðulýðræðisins er ákvörðun sam-
eiginleg aðeins þegar hún byggist á niðurstöðum bindandi sameiginlegs vals
sem skapar aðstæður fyrir frjáls opinber skoðanaskipti millijafningja semgang-
ast undir ákvarðanirnar.“w
Samkvæmt þessari skoðun nægir ekki að lýðræðislegt verklag taki hags-
muni allra með í reikninginn og nái málamiðlun sem geti staðið undir sam-
komulagi sem byggi á hagsmunasáttmála. Markmiðið er að skapa „boð-
skiptaafl“ sem krefst þess að aðstæður séu skapaðar fyrir óþvingað samþykki
allra sem að málinu koma. Þess vegna skiptir svo miklu að finna verklag sem
tryggir siðferðilega óhlutdrægni. Það er ekki fyrr en þá sem öruggt er að
samkomulagið sem náðist sé skynsamlegt og ekki einber sammæli. Þetta
9 Benhabib, „Toward a Deliberative Model", bls. 70.
10 Cohen, „Democracy and Liberty", bls. 186.