Hugur - 01.06.2004, Qupperneq 96

94
Sigríður Þorgeirsdóttir
rænni frumspeki eins og hún hefirr þróast út frá platonskri tvíhyggju-frum-
speki. Mig langar einnig að tengja þessa umfjöllun túlkun Derrida á sama
viðfangsefni. I túlkun sinni á sannleiksgagnrýni Nietzsches í heimspeki
hans um konur þróar Derrida sína eigin hugmynd um „ekki-sannleika
sannleika."18 Eg mun kanna hvernig Derrida notfærir sér mótunarkenn-
ingu Nietzsches um kynjamismun til að þróa hugmynd sína um ekki-sann-
leika sannleika sem hann síðan setur til höfuðs frumspekilegum hugsjónum
um sannleika í kenningum heimspekinga allt frá Platoni til Heideggers.
Síðan mun ég fara nokkrum orðum um hvernig Nietzsche sjálfur heldur
eftir ákveðinni frumspeki eftir að hafa hafnað frumspeki af hefð bjarghyggj-
unnar. Það má auðkenna þá frumspeki sem „kvenlæga" - þó ekki væri nema
til að stríða Nietzsche - vegna þess að hann notfærir sér myndhverfingu
konunnar til að lýsa hinni díonýsísku hugmynd sinni um lífið sem verðandi.
Hann þróar hana í síðspeki sinni og skapar „póst-frumspekilega“ kenningu
um grundvallarlögmál lífsins sem hringrás tilurðar og tortímingar. And-
stætt frumspeki tveggja heima líkt og Platons eða tvíhyggju-frumspeki er
hin díonýsíska lífssýn Nietzsches kenning sem nær einungis til eins heims
eða þessa heims hér og vísar hvorki í veruleika handan hans né í nokkurn
yfirskilvitlegan veruleika sem hafa verið bjargið sem hefðbundnar frum-
spekikenningar byggja á. Umfjöllun minni líkur með því að sýna hvernig
höfnun tvíhyggju-frumspekikenninga leiðir af sér fjö 1 hyggjukenningu um
lífið sem díonýsískt fyrirbæri.
Sem gallharður gagnrýnandi kvenréttindakvenna á síðustu áratugum 19.
aldar væri Nietzsche vart sáttur við að frumspeki hans sé lýst sem „kven-
lægri“. Eins og Kelly Oliver hefur bent á merkir þessi meinta kvenlægni ein-
ungis að Nietzsche lætur skilgreiningu sína á hinu díonýsíska lögmáh lífsins
innihalda þætti eða einkenni sem hafa í vestrænum hugmyndaheimi verið
tengdir konum og kvenleika.19 Líkamleiki og tilfinningar - sem konur hafa
allajafnan verið taldar nátengdari en karlar - eru að dómi Nietzsches órjúf-
anlegur hluti af hinum díonýsíska mannskilningi.20 Með hinu díonýsíska
leitast hann við að grafa undan frumspekilegum tvíhyggjukerfum sem hafa
verið ráðandi í heimspekilegum skilningi á lífinu.21 Þetta verkefni hans á
heima innan stefnu evrópskrar heimspeki sem hefur verið auðkennd sem
hugsun sem „yfirbugi frumspekina" („Uberwindung der Metaphysik“), og er
þá átt við frumspekilega bjarghyggju sem er bundin hinni platonsku hefð. I
túlkun sinni á hinni nietzschesku heimspeki kvenna staðsetur Derrida einnig
18 Derrida, Sporar, 43.
1} Hugtak hins díonýsíska á uppruna sinn í fyrsta verki Nietzsches um hinn forngríska harmleik. í síð-
verki hans einskorðast hugtakið ekki lengur við inntak og eðli listarinnar. Hugtakið öðlast víðari
merkingu og verður safnheiti yfir lífssýn Nietzsches sem hann tjáir með endurkomu- og viljakenn-
ingunni. Enn fremur felur hin díonýsíska lífssýn í sér ákall um að viðurkenna þjáningu sem hluta af
lífinu og höfnun á hvers konar trúarlegri réttlætingu þjáningar.
20 Kelly Oliver, Womanizing Nietzsche, London/New York: Routledge, 1995, ix-xvii.
Nietzsche myndi hafa samþykkt hina víðu skilgreiningu A.N. Whiteheads á vestrænni heimspeki
sem „neðanmálsgreinum við Platon" vegna þess að hann taldi platonska heimspeki vera grundvöll að
flestu í síðari tíma vestrænni heimspeki. Gagnrýni hans á frumspeki beinist þess vegna að heimspeki-
hefðinni frá Platon og til þýsku hughyggjunnar.