Hugur - 01.06.2004, Page 163

Tvœr ráðgátur um eiginleika
161
göngu vegna þess að við höfum skapað hann. Hættir hann þá að vera til ef við
hættum að hugsa um hann eða trúa á hann? Það þarf alls ekki að vera. Hætt-
lr stóll að vera til ef fólk hættir að sitja á honum? Hér er rétt að rifja upp það
sem ég nefndi í upphafi, að þótt eitthvað sé smíðað af okkur mannfólkinu og
Hvist þess sé því háð okkur að ákveðnu leyti þarf áframhaldandi tilvist þess
ekki að standa og falla með hugsunum okkar og gerðum.
Segja má að sépað rétt að eiginleikinn hnöttóttur geti verið til án þess að
nokkur hlutur hafi nokkurn tíma haft hann til að bera, vegna þess að við höf-
LUTl skapað hann með hugsunum okkar, þá sé heldur ósennilegt að hann hætti
skyndilega að vera til við það eitt að við hættum að trúa því að hann sé til. Að
þessu leyti er eiginleikinn óh'kur því sem ætti sér hreina hugarheimsháða til-
Vlst, eða við getum kannski sagt að tilvist hans sé ekki háð hugarheimi okkar
a þann hátt sem skiptir máli í því sambandi sem hér er til athugunar.
Það sem er þó kannski mikilvægara í þessu sambandi er það að við getum
kara alls ekkert reiknað með að allir eiginleikar sem við tölum um séu eins
°g hnöttóttur í þessu dæmi mínu, það er eiginleikar sem við höldum að hlut-
lr hafi en þeir hafa í raun alls ekki. Það er meira að segja frekar sennilegt að
emhverjir hlutir hafi í raun og veru þann eiginleika að vera hnöttóttir (til
^æmis boltar) og að margir af þeim eiginleikum sem við tölum um og eign-
Urn hlutum eigi við þá í raun og veru. Hvort þær lýsingar sem við erum fær
Um að gefa með tali okkar um eiginleika séu mjög nákvæmar er svo kannski
artnað mál, en að minnsta kosti er hklegt að margar þeirra dugi á sinn ófull-
u°rr|na hátt til að vísa til eiginleika sem hlutir hafa í raun og veru.7
Hugtök okkar um eiginleika eða kannski öllu heldur hugtaka- og flokkun-
arkerfi okkar fellur sennilega undir það sem kalla má veika praktíska félags-
mötun (weakpragmatic construction). Sally Haslanger (1995) lýsir praktískri
e^agsmótun á eftirfarandi hátt:
Praktískfélagsmótum Flokkunartæki (hvort sem það er heilt flokkun-
arkerfi eða aðeins greinarmunur á hugtökum eða lýsandi hugtak) er
félagslega mótað því aðeins að notkun þess sé ákvörðuð, að minnsta
kosti að hluta til, af félagslegum þáttum. (bls. 100)
^aslanger kallar það svo veika praktíska félagsmótun þegar félagslegir þætt-
U ákvarða flokkunina aðeins að hluta til en sterka ef félagslegu þættirnir
Uvarða hana að öllu leyti og hún vísar ekki til neins sem til er í raun og veru
°háð flokkuninni.
Þó að hugtaka- og flokkunarkerfi okkar hljóti auðvitað að vera mótuð af
^Kkur sjálfum og samfélagi okkar þá er ákaflega líklegt að sum af þessum
ugtökum okkar svari til einhverra raunverulegra eiginleika sem hlutirnir í
7
er litið fram hjá þeim eiginleikum sem hlutir virðast hafa einmitt í krafti þess sem við trúum eða
ákveðum, eða eiginleikum sem augljóst er að við höfum búið til. Þar má til dæmis nefna eiginleika á
b°rð við að vera þægilegur og að vera rokkari. Slíkir eiginleikar virðast hafa sterka stöðu ef sótt er um
hlutverk hugarheimsháðra eiginleika. En þótt til sé fjöldi eiginleika sem sennilegt er að séu huglæg-
lr er ekki þar með sagt að það gildi um alla eiginleika.