Hugur - 01.06.2004, Blaðsíða 164

IÓ2
Eyja Margrét Brynjarsdóttir
kringum okkur hafa. Og þótt útfærslan á hugtökunum sé auðvitað htuð af
hugsunarhætti okkar þá geta þau samt sem áður vísað til eiginleika sem hlut-
irnir hafa óháð okkur eða til hluta sem eru til óháð okkur. Með sama hætti
er Aima auðvitað mjög ófullkomin lýsing (ef það er yfirleitt hægt að tala um
orðið sem lýsingu) á manneskjunni sem ber nafnið en nafnið vísar samt til
viðkomandi manneskju.
Þótt eiginleiki sé skapaður af okkur er hann því ekki sjálfkrafa huglægur í
þeim skilningi sem fjallað er um hér. Og enn síður þarf eiginleiki að vera
huglægur þótt hugtak okkar yfir hann sé það. Rétt eins og mannlegur smíð-
isgripur getur haldið áfram að vera til óháð okkur mannfólkinu þarf eigin-
leiki ekki að vera þannig að hann sé því aðeins til að við hugsum okkur að
hann sé til þrátt fyrir að við kunnum að hafa skapað hann. Að sjálfsögðu get-
ur vel verið að sumir eiginleikar séu hugarheimsháðir í þessum skilningi, það
er að tilvist þeirra sé háð hugarheimi okkar á þennan tiltekna hátt. En það
að þetta gildi um suma eiginleika dugar ekki til að draga sambærilegar álykt'
anir um þá alla.
Hér hefur í raun verið til umfjöllunar sú tillaga að huglægni eða félagsmót-
un flokkunarkerfis okkar, og þar með hugtaka okkar yfir eiginleika, leiði til
þess að allir eiginleikar hljóti að vera huglægir. En það að segja að eitthvað sé
hugarsmíð okkar dugar ekki til strangrar hughyggju um það eins og dæmið um
bílana sýnir glöggt. Við getum líka vel aðhyllst þá skoðun að flokkunarkerfi
okkar sé félagslega mótað án þess að aðhyUast hughyggju í þeim skilningi að
allt sem hin félagslega mótuðu hugtök vísa til hljóti að vera hugarheimsháð i
strangasta skilningi þess orðs. Þar með útilokar mótunarhyggja um eiginleika-
hugtök ekki skiptingu eiginleika í huglæga og hlutlæga, hún kemur nánar til'
tekið ekki í veg fyrir það að sumir eiginleikar geti verið hlutlægir.
Ein gerð staðreynda — ein gerð eiginleika
Einn af andstæðingum greinarmunar milli huglægra og hlutlægra eiginleika
er Gideon Rosen (1994). Hann telur að deilan milli hug- og hluthyggj11'
manna nútímans sé í raun um keisarans skegg, þar sem ekki sé hægt að &
neinn botn í það sem á að skilja á milli þeirra. Þar sem ekki sé hægt að gera
neinn greinarmun af viti á hlutlægum og huglægum eiginleikum eða hlutin11
þá hafi hlut- og hughyggjumenn í raun ekkert til að deila um.
Helstu rök Rosens fyrir þessu byggja á því að skilgreina hlutlægni og hug'
lægni eiginleika og hluta út frá því sem hann kallar hlutlægar og huglasgar
staðreyndir: „P er hlutlægur eiginleiki ef það er hlutlæg staðreynd hvort hlur'
ur búi yfir honum, og hluturinn x er hlutlægur ef sú staðreynd að x er til er
hlutlæg staðreynd" (bls. 287). Huglægur eiginleiki er svo skilgreindur á sarn
bærilegan hátt; P er huglægur eiginleiki ef það er huglæg staðreynd að hlu1
ur búi yfir honum. Hlutlægar staðreyndir eru, samkvæmt Rosen, þær stað
reyndir sem eru til óháð okkur - staðreyndir sem við getum svo uppgötva •
Huglægar staðreyndir eru þær sem eru mótaðar af hugsunum okkar. R®