Hugur - 01.06.2004, Side 166

164
Eyja Margrét Brynjarsdóttir
eiginleika út frá staðreyndum um þá fellur þar með skiptingin í huglæga og
hlutlæga eiginleika.
Rosen færir sams konar rök gegn því að eiginleikar sem Crispin Wright
(1992) kallar dómaháða geti talist huglægir:
Hugsum okkur að fyndni sé skilgreind þannig að hlutur er fyndinn ef við
mannfólkið mundum dæma hann fyndinn undir viðeigandi kringumstæð-
um. Fyndni er þá háð mannlegum dómum. Við getum svo hugsað okkur
geimveru sem heíur það að starfi að rannsaka mannlega hegðun og skoðar
sérstaklega mannlega fyndni. Nú getur vel verið að geimveran hafi skopskyn
og einhverja skoðun á því hvað er fyndið en skopskyn hennar getur verið
gjörólíkt okkar. Hún getur komist að þeirri niðurstöðu að það sem er fynd-
ið samkvæmt okkur sé eitthvað allt annað en það sem þykir fyndið heima hja
henni eða í huga hennar. Með nákvæmum rannsóknum sínum á okkur get-
ur geimverumannfræðingurinn komist að raun um hvaða hlutir okkur þykja
fyndnir og getur þannig með tíð og tíma öðlast talsverða hæfni í að spá fyt'
ir um það hvað eigi eftir að vekja hlátur okkar, eða hvað sé líklegt til að vekja
hlátur okkar.
Frá sjónarhóli geimverunnar eru staðreyndir um það hvaða hlutir séu
fyndnir samkvæmt mannfólkinu eins og hverjar aðrar staðreyndir. Hún get'
ur út frá þekkingu sinni komist að því að tiltekinn hlutur hafi tilhneigingu
til að vekja hlátur okkar, og þar með að hann sé fyndinn-fyrir-mannfólkið, a
sama hátt og hún getur uppgötvað að tiltekin tegund hluta sé brothætt þar
sem slíkir hlutir hafi tilhneigingu til að brotna undir viðeigandi kringum'
stæðum. I báðum tilfellum er um að ræða ákveðna tilhneigingu hlutar. Þvíer
engin ástæða til að gera greinarmun á shkum staðreyndum og öðrum °S
samkvæmt skilgreiningum Rosens er því engin ástæða til að telja dómaháða
eiginleika huglæga frekar en hlutlæga. Þessa niðurstöðu Rosens tel ég vafa'
sama en kem nánar að því síðar.
Þótt ætla mætti að Rosen væri að mæla gegn því að nokkrir eiginleikar
gætu talist huglægir - og þar með að mæla fyrir því að allir eiginleikar hljot1
að vera hlutlægir - þá er það ekki tilgangur hans. Hann hafnar greinarmuu'
inum alfarið, að því er virðist á þeim forsendum að marklaust sé að tala um
hlutlæga eiginleika nema til sé eitthvert mótvægi á borð við huglæga eigiU'
leika. Eiginleikar eru bara eiginleikar og ekkert meira um það að segja.
Skoðum nú betur rök Rosens. Form þeirra er svona:
1. Til að eiginleiki E geti verið huglægur þurfa tilteknar staðreyndir um
hann að vera huglægar.8
2. Engar staðreyndir um E eru huglægar.
3. E er ekki huglægur.
Þetta er vitaskuld gild rökfærsla. En skoðum nú forsendurnar betur og þ‘l
í réttri röð. Hér er rétt að nefna að skilgreining Johnstons á viðbragðsháðun1
8 Hér er auðvitað eklci átt við hvaða staðreyndir sem er um eiginleikann. Til dæmis geta verið til
rcyndir um hvernig beri að sldlgreina eiginleikann og sögulegar staðreyndir um hann sem enj’\u
dytti í hug að kalla huglægar. í þessu samhengi skulum við gera ráð fyrir að „staðreyndir um E s
stytting á „staðreyndir um það hvort tilteknir hlutir hafi E til að bera“.