Hugur - 01.06.2004, Page 168

i66
Eyja Margrét Brynjarsdóttir
ar sem eru óháðir hugarheimi Slyttanna. Gott og vel, þetta kann að vera rétt.
Það sem skiptir máli er að rannsakandinn gegnir engu verufræðilegu hlut-
verki þegar um slettni er að ræða. Hlutverk hans er eingöngu þekkingar-
fræðilegt. Það hvað einhver utanaðkomandi aðili getur vitað um tiltekinn
hlut á ekki að skipta máli fyrir verufræðilega stöðu hlutarins.
Ef Gunna frænka getur vitað allt um úrslitin í leik Vals og KR með því að
spá í kaffibolla er ekki þar með sagt að úrslitin í leiknum séu óháð leikmönn-
unum og háð kaffibollanum. Það er sama hve snilldarlegar forspár rannsak-
andans eru; þær hljóta alltaf að víkja fyrir raunverulegum viðbrögðum Slytt-
anna. Það eru þessi viðbrögð sem staðreyndirnar um það hvort hlutir séu
slettnir standa og falla með og þannig hljóta þær að vera háðar viðbrögðum
Slyttanna. Ef svo vill til að rannsakandinn sé alvitur og óskeikull þá er það
einfaldlega eitthvað sem við getum sagt um þekkingarfræðilega stöðu hans
en það hefur ekkert með það að gera hvað það er sem býr að baki staðreynd-
um um slettni.
Hér skiptir auðvitað miklu að rannsakandinn er utanaðkomandi aðili og
við gerum ráð fyrir að hann hafi engin áhrif á aðdraganda dóms, viðbragða
eða úrslita. Með öðrum orðum hljótum við að gera ráð fyrir því að Slyttin
viti ekki af rannsóknunum á þeim, hvað þá forspám rannsakandans, og að
leikmenn Vals og KR viti ekki af spá Gunnu frænku. Ef viðfangið veit af
rannsókninni eða forspánni er auðvitað mögulegt að það hafi áhrif á úrslitm
en þá er rannsakandinn ekki lengur utanaðkomandi aðili sem atburðarásin er
óháð. Til að hafa áhrif á verufræðilega stöðu hlutar hljótum við að þurfa að
standa í einhvers konar orsakasambandi við hann.
Við getum til dæmis hugsað okkur alvitra veru sem veit nákvæmlega
hvenær ég hef brotið glas, hvenær ég mun brjóta glas og við hvaða aðstæðut
ég mundi brjóta eða hefði brotið glas ef tilteknum skilyrðum væri eða hefði
verið fullnægt. Samt sem áður hlýtur það að ég brjóti glas alltaf að vera af'
leiðing af atferli mínu og það hvað þessi alvitra vera veit um glasabrot mm
breytir engu um það hvað það er sem veldur því að ég brjóti glas. Að sama
skapi hefur það hvað rannsakandinn veit um slettni engin áhrif á það hvenast
slettni kemur fyrir. Ef það sem gerir staðreynd huglæga á að vera það að hun
velti á tilteknum hugrænum viðbrögðum, í þessu tilfelli slettniviðbrögðum
Slyttanna, þá er ekki að sjá að það hvað einhver rannsakandi veit eða getut
vitað um slettni komi málinu neitt við.
Því stenst ekki forsenda 2) hjá Rosen í þeim tilfellum þar sem um er aö
ræða eiginleika sem í raun og veru er háður viðbrögðum eða dómum tiltek'
ins hóps. I slíkum tilfellum hljóta staðreyndirnar einfaldlega að vcra hugaf'
heimsháðar í þeim skilningi sem lagður er í hugarheimsháðar staðreyndif
hér.
Hitt er svo annað mál að ef til vill er hægt að neita því að huglægar stað'
reyndir séu yfirleitt til eða að hægt sé að gera einhvern greinarmun á hlut'
lægum og huglægum staðreyndum. Það er í raun afstaða Rosens: „Eftir þvl
sem ég fæ best séð bætir það engu við þá staðhæfingu að ákveðið ástand rí^
að segja að það ríki hlutlægt“ (bls. 279). Satt að segja þykir mörgum eðlilegra