Hugur - 01.06.2004, Page 247

Ogforða oss frá illu...
245
sem gefnum reynast vafasamar. Kristján nefnir dæmi um þetta úr raungrein-
um, en beinir svo athyglinni að kostum fordóma í siðfræðikennslu.
Það er að skilja á Kristjáni að veigamestu fordómarnir sem við sé að eiga í
siðfræðikennslu varði afstæðishyggju um siðferðileg efni. Kristján segir af-
stæðishyggju algenga eða jafnvel yfirgnæfandi skoðun meðal íslenskra ung-
linga og bendir svo á heppilegar leiðir til að vekja efasemdir með þeim um
slíka afstöðu. Mikilvægt er að áliti hans að kennari leiðist ekki út í þurrlega
greiningu á hinum mismunandi gerðum hughyggju og hluthyggju heldur
komi hann því svo fyrir að nemendurnir reki sig á eigin fordóma með því að
láta þá orða þá á skýran hátt (44). Umræður af þessu tagi leiða svo von bráð-
ar til þess, að mati Kristjáns, að unglingarnir sjá að það sem þeir gáfu sér um
ólík gildi og grundvallarreglur í ólíkum samfélögum og fleira af því tagi rek-
ist á við ýmsa hversdagslega reynslu.
Gallinn við umfjöllun Kristjáns, jafn sammála og maður kann að vera
hinni kennslufræðilegu ábendingu, er sú að hann skuli gefa sér að afstæðis-
hyggja sé villukenning og til marks um fordóma þegar hún birtist í skoðun-
um ungs fólks. Nú kann vel að vera að með því að orða nægilega róttæka
mynd afstæðishyggju sé auðvelt að sýna fram á að hún rekist á við einföld
mannleg sannindi. Þetta er hinsvegar alls ekki svo einfalt þegar um er að
ræða hófsamari myndir siðferðilegrar afstæðishyggju. Slík afstæðishyggja
stafar alls ekki alltaf af fordómum hjá ungu fólki sem ekki hefur lagt fyrir sig
heimspeki, heldur einmitt oft af því að nú orðið ferðast margir víða og sjá
margt strax á unglingsárum.
Róttæk eða herská siðferðileg afstæðishyggja hafnar öllum sammælanleika
siðadóma og hafnar því allri umræðu á milli ólíkra hópa um siðferðileg gildi.
Slíkri afstæðishyggju má meðal annars mótmæla með því að sýna fram á að
oft liggi samskonar gildi að baki ólíkum siðum og háttum og að skilnings á
milli ólíkra hópa sé best aflað með því að benda á þetta. En hófsöm afstæð-
ishyggja felur allt annað í sér. Hún segir ekki annað en að varasamt sé að
leggja að jöfnu siðferðilega mæHkvarða ólíkra hópa eða ólíkra menningar-
heilda og enn varasamara að draga þá ályktun af menningarlegum hhðstæð-
um að þær séu til vitnis um sammannleg gildi sem liggi öhu siðferði til
grundvallar. Kristján gefur sér einfaldlega að afstæðishyggja um siðadóma
grafi „undan allri skipulegri umræðu um siðferðileg efni“ hún verði í staðinn
að „marklausum samkvæmisleik“ (43). Skynsamlegri niðurstaða er að verk-
efni siðfræðinnar sé einmitt og einkum það að grafast fyrir um og leggja drög
að siðfræðilegri umræðu án þess að hafna afstæðishyggju. Hér eins og víða
annarsstaðar birtist Kristján sem eindreginn talsmaður ákveðins heimspeki-
legs viðhorfs sem leitast við að útiloka önnur viðhorf, sýna fram á að þau séu
röng eða „lemja“ á þeim. Þessi heimspekilega einsýni er stundum skýr og
upplýsandi, en oftar er hún hvimleið og gagnslítil fyrir þann sem hefur áhuga
á að öðlast innsýn í þau vandamál samtímaheimspeki sem Kristján fæst við.
Greinin „Stórmennska" er sem fyrr segir sú grein bókarinnar sem helst
stendur undir nafni sem sjálfstæð og fullburða fræðileg grein en í henni